Ikenna Azuike (1979) woont in het centrum van een pittoresk Nederlands dorp. Hij samen met vrouw, kinderen en poezen op de bovenverdieping, zijn moeder en zijn schoonmoeder beneden. Mooier kan bijna niet, maar Nigeria, het land waar hij werd geboren, voelt hier wel heel ver weg. Azuike groeide op in het Verenigd Koninkrijk en begon zijn werkende leven ooit als advocaat, maar werkt al jaren als journalist, programmamaker en presentator. Voor de BBC maakte hij de vrolijke satirische nieuwsshow What’s up Africa, die door tien miljoen mensen werd bekeken, en ook in Nederland heeft hij over werk bepaald niet te klagen. Hij spreekt vloeiend Nederlands, maar doorspekt zijn zinnen charmant met Brits Engels.
Al generatieslang wonen er Afrikanen in Europa: van Congolezen in Brussel tot Somaliërs in Helsinki. In de zesdelige serie De Afro-Europeaan laat Ikenna Azuike hun Europa zien en gaat hij op zoek naar zijn eigen Afrikaanse identiteit.
De serie gaat over Afrikaanse gemeenschappen in Europa, maar ook over jou. In het persbericht wordt het zelfs een ‘zingevingsexpeditie’ genoemd.
Ikenna Azuike: ‘Het zijn twee verhalen. De serie gaat over die gemeenschappen. We kijken door hun ogen naar hun geschiedenis en hun cultuur, naar hoe ze hier een thuis hebben gemaakt. Het andere verhaal is een gesprek met mezelf. Waar voel ik me thuis? Waarom ben ik al mijn hele leven zo’n pleaser? Wat is mijn zwarte identiteit? Wie ben ik als man, als vader, als zoon? Dat zijn grote, soms pijnlijke vragen. Het was lang niet altijd een leuke serie om te maken. In de satirische comedy die ik voor de BBC deed, maakte ik mezelf belachelijk voor tien miljoen kijkers. Dus dan denk je: ik kan alles. Maar als het om emoties gaat die we allemaal ervaren maar liever onderdrukken, is het een stuk moeilijker.’
©
VPRO
Een Afro-Cypriotische familie
De verschillen tussen de gemeenschappen die je hebt bezocht zijn enorm. In hoeverre voel jij verwantschap met al die verschillende groepen?
‘Vanwege de huidskleur, daar voel je verwantschap door. Maar ik heb ook een sterk gevoel van gemeenschap ervaren. Deze mensen moeten een plek creëren waar ze zich thuis voelen. Dan moet je investeren. Tijd, liefde, verbinding, geld soms. Je moet er je best voor doen. De saamhorigheid is heel groot, dat voel je zowel bij de Somalische gemeenschap als bij de Congolezen en de Kaapverdianen. Wat die verwantschap betreft, we komen allemaal van hetzelfde continent. Ik sta nu ook veel meer open voor het idee van voorouders en spiritualiteit. In die zin is er wel een connectie.’
Ik sta nu veel meer open voor het idee van voorouders en spiritualiteit
Heb je die spirituele kant ontdekt tijdens het maken van de serie?
‘Ja, absoluut. Ik kende wel een paar verhalen uit de Nigeriaanse cultuur, maar als ik heel eerlijk ben keek ik daar een beetje op neer. Ik begreep ze helemaal niet, want ik ben er niet mee opgegroeid. Dus ik was daar nogal cynisch over. This is really not for me, guys. Ik ben niet iemand die gelooft in energie of geesten. Nu sta ik er veel meer voor open. Niet dat ik thuis ineens allemaal beeldjes heb staan of zo, maar ik ben me wel gaan realiseren dat ik in mijn leven alles heb gerationaliseerd. Ik heb mezelf veel meer ruimte in mijn hoofd gegund dan in mijn hart. Tijdens een ceremonie op Cyprus, en later bij een ceremonie in Brussel, werd ik overvallen door bepaalde emoties. In Brussel ontmoette ik een spiritueel leider die de aanwezigheid van mijn grootvader voelde. Ze moedigde me aan om me open te stellen voor die geschiedenis, voor de lessen en de wijsheden. Bij die ceremonie op Cyprus moesten we kaarsen branden en een bloemenkrans opdoen. Ik dacht: dit doet me helemaal niks, maar na afloop voelde ik me een stuk lichter. Dat had ik nooit verwacht. Ik werd erdoor geraakt. Er gebeurde echt iets met me, dus ik kan niet anders dan concluderen dat er toch iets is.’
©
VPRO
De wijk Peckham in Londen, ook wel Klein Lagos genoemd
De gesprekken die je voert zijn heel persoonlijk. Wist je van tevoren dat het de bedoeling was om je zo kwetsbaar op te stellen?
‘We hadden zeker een vooropgezet plan, maar Soraya dwong me tijdens de opnamen ook om mezelf moeilijke vragen te blijven stellen. Ik kon haar bijna horen zeggen: ga door, dwing jezelf om verder te gaan. Ik krijg nog kippenvel als ik eraan terugdenk. Het was soms heel vervelend om zo diep te graven, maar het was de moeite waard.’
In de eerste aflevering draait het echt om jou en jouw geschiedenis. Toen je daar in Peckham rondliep tussen al die Nigerianen, dacht je toen niet: waarom woon ik hier eigenlijk niet?
‘Nee, want ik ben geen stadsmens meer. Het is zo ontzettend druk, je krijgt er zo veel prikkels. Daarom moet ik een andere manier vinden om me meer verbonden te voelen met mijn wortels. Sinds de serie komt er veel vaker Nigeriaans eten op tafel en ik werk inmiddels ook als mentor van jonge zwarte professionals met een Afrikaanse achtergrond. Dat had ik hiervoor nooit gedurfd.’
Omdat ik mensen met een donkerdere huidskleur niet wilde kwetsen, durfde ik mezelf niet zwart te noemen
Waarom niet?
‘Ik vond mezelf niet geloofwaardig als iemand met Afrikaanse wortels. Ik maakte mezelf wijs dat er een soort hiërarchie was in hoe Nigeriaans of hoe zwart je bent en ik was ervan overtuigd dat ik helemaal onderaan bungelde. In Peckham had ik een gesprek met een oudere Nigeriaanse vrouw die zei dat ze Surulere kende, dat is de buurt waar ik ben geboren, dus we hadden iets gemeen. Maar ik durfde er niet op in te gaan, want ik dacht: o shit, dan ziet ze dat ik niks over mijn geboorteplaats weet en dan kijkt ze op me neer.’
©
VPRO
Nigeriaanse Britten in Londen
Dit klinkt als een klassiek geval van het oplichterssyndroom.
‘Absoluut. Lange tijd durfde ik mezelf geen zwarte man te noemen, omdat ik zwarte mensen met een donkerdere huidskleur niet wilde kwetsen. Ik heb een lichtere huid, dus ik was bang dat ze zouden zeggen: hoezo ben jij zwart? Jij bent helemaal niet zwart. Het is niet dat ik niet trots was op mijn huidskleur, maar ik voelde me niet Afrikaans genoeg. Voor mijn gevoel was ik een nep-Nigeriaan. Ik spreek mijn taal, Igbo, niet eens. Soms voel ik dat ongemak nog steeds een beetje, maar ik heb mijn Afrikaanse identiteit wel veel meer leren omarmen dankzij het maken van de serie.’
In die eerste aflevering vertel je dat je jezelf vroeger Brits-Nigeriaans noemde, maar dat je tegenwoordig zegt dat je Nigeriaans-Brits bent. Waarom voelt dat beter?
‘Het straalt wat meer trots uit. Het is ook feitelijker, want ik ben in Nigeria geboren en pas daarna naar het Verenigd Koninkrijk gegaan. Bovendien voelde het als een kleine daad van rebellie. Als ik in Engeland formulieren moest invullen, kon ik alleen maar invullen dat ik Anglo-Afrikaan ben. Er was nooit de mogelijkheid om dat om te draaien. Door mezelf Nigeriaans-Brits te noemen benadruk ik mijn Nigeriaansheid.’
Wat hoop je dat melkwitte kijkers van deze serie leren?
‘Ik hoop dat ze nieuwsgierig worden, maar vooral dat mensen empathie zullen voelen voor wat het betekent om ergens een nieuw bestaan te moeten opbouwen terwijl je wordt buitengesloten. Dit is een productie waarin 95 procent van de mensen in beeld zwart is. Je voelt hun veerkracht, creativiteit, energie en trots. You will feel the joy.’
‘Een viering van de zwarte mens’
Soraya Pol (1987) is regisseur en medebedenker van De Afro-Europeaan.
‘We weten heel veel over de Afrikaanse gemeenschap in Amerika, maar heel weinig over de Afrikaanse gemeenschappen in Europa. Terwijl de meeste Afrikaanse immigranten hier wonen, en dan heb ik het niet over recente migranten maar over de diaspora: mensen die hier al generaties zijn. Hoe zorgen zij ervoor dat ze zich thuis voelen in Europa en hoe vinden ze het evenwicht tussen hun Afrikaanse wortels en hun Europese identiteit? Ik vond het interessant om Europa nu eens vanuit een zwart perspectief te bekijken. De witte geschiedenis is nog altijd erg dominant.
We hebben grotendeels met een crew van kleur gewerkt. Op veel plekken waren we met witte mensen niet eens binnengekomen. En al zou dat wel zijn gelukt, dan waren de gesprekken anders verlopen. Je praat onderling toch op een andere manier over je witte medemens, omdat er een bepaalde herkenbaarheid is.
Ikenna is geen presentator zoals we dat gewend zijn bij andere reisseries. Hij is een personage met een eigen persoonlijke vraag: hij is Nigeriaans-Brits-Nederlands en heeft het gevoel dat hij de Nigeriaan in zichzelf teveel heeft verloochend of genegeerd. Nu vraagt hij zich af hoe die identiteiten zich tot elkaar verhouden. Dat is het uitgangspunt voor zijn reis, een soort odyssee, en wij reizen hem mee.
Bij elke gemeenschap zie je dat men probeert de eigen cultuur levend te houden, want dat geeft je een gevoel van thuis. Tegelijkertijd moet je je aanpassen aan de plek waar je nu bent. Dat leidt tot veel existentiële vragen. Zelfs als je ergens geboren bent en nooit een ander thuis hebt gekend, word je op allerlei subtiele en onsubtiele manieren duidelijk gemaakt dat je er niet echt bij hoort. Daardoor voel je niet echt thuis. Er blijft een onzichtbare link naar het land van je voorouders, een soort mythisch thuisgevoel dat heel dominant is. Daar kun je je ook een beetje schuldig over voelen, want je bent ook niet echt Nigeriaans of Ghanees of Congolees. Dat gevoel speelt bij iedereen.
In deze serie wil ik onderzoeken of er zoiets bestaat als een Afro-Europese identiteit. Het antwoord is natuurlijk niet zo rechtlijnig want de gemeenschappen verschillen sterk van elkaar, maar er zijn wel elementen waar iedereen zich in herkent. Ik wilde in deze serie vooral focussen op de veerkracht. Het is een viering van de zwarte mens, van zijn schoonheid en kracht.’
Afleveringen van De Afro-Europeaan
1: Nigerianen in Londen
2: Kaapverdianen in Lissabon
3: Somaliërs in Helsinki
4: Soedanezen op Cyprus
5: Afrikanen in Polen
6: Congolezen in Brussel
De Afro-Europeaan
woensdag 16 oktober
npo 2 22.15-23.00