Ruben Terlou over nieuw seizoen De wereld van de Chinezen: ‘Je ziet een andere wereldorde ontstaan’

De bevolking van China krimpt sinds kort, maar de invloed van het land op de wereld blijft groeien. En dat bepaalt ook onze toekomst, weet Ruben Terlou. Reden genoeg dus voor een nieuw seizoen van De wereld van de Chinezen. In vijf landen uit evenveel regio’s zocht hij naar menselijke verhalen die de grote geopolitieke ontwikkelingen zichtbaar en voelbaar maken. Vlak voor Terlou alweer voor een volgende serie op reis gaat – ‘Nee, daar kan ik nog niets over zeggen’ – spreken we hem over deze. Af en toe pakt hij zijn laptop erbij om foto’s te laten zien. Want al was er deze keer weinig tijd voor, hij kon het fotograferen niet laten.

Ruben Terlou: ‘We hadden wat in te halen na de pandemie. Dus sinds het weer kan ben ik heel veel op pad geweest en daarbij overlapte het werk voor die drie series elkaar. Dat was hectisch, maar vooral ook erg leuk.’

‘Ja, best wel. Je kunt overal merken dat China door de pandemie, en ook door de oorlog in Oekraïne, met meer wantrouwen wordt bekeken. De Chinezen in andere landen voelen dat en zijn daardoor zelf ook moeilijker te benaderen. De houding van de regering is bovendien heel erg veranderd. Nu zegt men onomwonden: wij zijn een wereldmacht, wij zijn een supermacht. En daar hebben ze gelijk in. In het eerste seizoen ging het nog over de Nieuwe Zijderoute en sinds China daaraan begon, heeft de wereld de rode loper voor China uitgerold. Dat heeft natuurlijk allerlei effecten in verschillende regio’s, en die willen we in deze serie laten zien. We zien echt een andere wereldorde ontstaan. China klopt niet meer op de deur, ze staan gewoon in huis! Bijvoorbeeld op de Solomoneilanden, waar de eerste aflevering zich afspeelt.’

‘Ten oosten van Papoea-Nieuw-Guinea. In 2019 heeft de regering de diplomatieke banden met Taiwan doorgeknipt. Men is gevallen voor het Chinese geld: miljardeninvesteringen in goudmijnen, veel houtkap en bouw. Er kwam medische hulp, om het Chinese imago te verbeteren. Maar het meest absurde vond ik de politieauto’s en -motoren. Kijk, daar staat heel groot op: “China aid for shared future.” Dat logo kun je in heel veel landen tegenkomen. Een groot deel van het volk ziet die gezamenlijke toekomst helemaal niet zitten. In 2019 kwamen mensen in opstand en dat ging er hard aan toe. We hebben gefilmd in het afgefikte Chinatown, waar nog één Chinese winkelier zat wiens winkel níét in de hens was gestoken. Ernaast waren Chinezen een supermarkt weer aan het opbouwen. De bewoners van de Solomoneilanden zijn bang dat ze hun democratie verliezen. En ik geef ze geen ongelijk. Want de huidige president is… nou ja, het is gewoon veel repressiever en autocratischer geworden. Australië en Amerika zijn ook gealarmeerd geraakt. Die zijn bang dat China een veiligheidspact met de Solomoneilanden sluit en daar militaire bases opent, op maar een paar duizend kilometer van Australië. Het is een strategisch belangrijke plek.’

‘Ja, dan hebben we Laos, in Zuidoost-Azië. Een klein, arm, communistisch buurland dat volledig in de klauwen zit van de Chinese communistische partij, de CCP. Het deed me erg denken aan de Chinese provincie waar ik twintig jaar geleden heb gewoond. China brengt daar enorm veel vooruitgang. Infrastructuur, wegen, een hypermoderne spoorlijn en vooral ook heel veel stuwdammen. In de grote Mekong en in zijrivieren daarvan. Ook stroomopwaarts, in China zelf, zijn tientallen dammen gebouwd. Dat heeft een gigantische impact op dat hele stroomgebied. De elektriciteit uit die dammen levert miljarden op. Maar ook vele miljarden schuld aan de Chinezen.’

‘Dat durf ik niet zo goed te zeggen. En zij misschien ook niet. Want het is een repressief land. Aan de Thaise kant van de rivier durven ze wel te praten. Ik had een indrukwekkende ontmoeting met een visser, die herinneringen ophaalde aan de tijd dat hij met zijn grootvader aan het vissen was. Hij waste zijn tranen weg met het water van de Mekong.’

‘Wat daar verdwenen is, is eigenlijk een gezonde Mekong, die snel stroomt en de natuurlijke seizoenen laat zien. Die níét bijna droog komt te vallen, omdat de Chinezen geen water doorlaten als zij bovenstrooms met een dreigend watertekort zitten. China behandelt het water van de Mekong als eigendom, en niet als een gedeelde bron. Kijk, in de nieuwe wereld die gaat komen, met gigantische klimaatverandering, wordt water steeds schaarser.’

‘Ja, zeker. In vooruitkijken zijn ze goed. Ik vestig mijn hoop ook wel op China als het gaat om duurzaamheid voor de toekomst.’

‘Ja. Misschien dwalen we nu te veel af, maar ik geloof wel dat China een verantwoordelijke wereldmacht kan worden. Met “eigen volk eerst” als motto, zeker, maar dat hebben wij eerlijk gezegd ook. Het tempo waarin ze aan het verduurzamen zijn, is indrukwekkend. Zij hebben zelf heel veel last van klimaatverandering. Droogtes, overstromingen, hittegolven et cetera. Ze willen daarom echt een koolstofneutrale economie, net als wij. Dus ik heb hoop. Wat dat betreft dan.’

‘Nee, dat klopt. In de Chinese orde speelt het individu een volstrekt ondergeschikte rol.’

Terlou pakt zijn laptop en vertelt aan de hand van foto’s over Chinese goudzoekers die zich vervelen omdat ze ineens geen cyanide meer mogen gebruiken (‘“Tot ze voldoende mensen hebben omgekocht,” zeiden ze’), winkeliers in een wetteloos grensplaatsje die alles wat los en vast zit verkopen aan illegale goudzoekers uit buurland Frans-Guyana en inheemse Surinaamse ouders die rouwen om hun zoon die vermoord is omdat hij zich verzette tegen de vernietiging van hun leefgebied. Australische kreeftvissers die bergen geld verdienden tot een Chinese boycot daar plotseling een eind aan maakte. Chinese dames die les krijgen in het versieren van Australische mannen.

En dan volgt Mongolië, waar de macht van China wel heel voelbaar is. Terlou: ‘Ik sprak een man wiens broer tien jaar cel had gekregen – van de Mongoolse rechter – omdat hij het had gewaagd te protesteren tegen de manier waarop China etnische Mongolen behandelt. En op de voorlaatste avond vond ik iemand, ook een vluchteling uit de Chinese provincie Binnen-Mongolië, die onvermoeibaar werkt aan zijn droom: een taalschool oprichten om de Mongoolse taal en cultuur te redden, en het schrift wat bijna niemand meer beheerst. Die man verdient geld met het verkopen van schapendarmen. Voor het vrachtwagentje waarmee hij die vervoert heeft hij een nummerbord gekocht met de cijfers 8964. Dat verwijst naar de datum waarop de opstand op het Plein van de Hemelse Vrede in Beijing werd neergeslagen, in 1989. In China volstrekt verboden en hij weet dat hij ook in Mongolië grote risico’s loopt, maar dat is het hem allemaal waard. Hij stelt het lot van zijn volk boven dat van zichzelf. En hij geeft niet op, hoe hopeloos het er ook uitziet. Dat kunnen wij ons vanuit onze luxepositie moeilijk voorstellen. Maar ik vind dat het bewondering verdient.’