Yora Rienstra en Teddy Tops over oudejaarsconference Vrouwejaars: 'We misten meerstemmigheid'

‘Er zijn zo veel vrouwen met humor, vurige teksten en meningen die je te weinig hoort, of die te weinig aandacht krijgen op televisie,’ vertelt cabaretier en programmamaker Yora Rienstra (43) in de repetitieruimte van Kobra Theaterproducties in Amsterdam. ‘Deze vrouwen zijn juist een goede aanvulling op wat er al is. Teddy en ik dachten, uit enthousiasme: laten we de toffe cabaretiers en artiesten die wij altijd zien in het theater bundelen, en naar voren schuiven.’

Samen met radiopresentator en schrijver Teddy Tops (35) bedacht Rienstra twee jaar geleden Vrouwejaars, een theateravond in de traditie van de oudejaarsconference, gemaakt door vrouwen. ‘Want,’ legt Rienstra uit, ‘al zeventig jaar lang doen mannelijke cabaretiers dit, met uitzondering van Claudia de Breij – zij mocht drie keer de honneurs waarnemen. Het is tijd voor een frisse bries.’ Vorig jaar stond Vrouwejaars voor het eerst in het theater: ‘Alles uitverkocht, een daverend succes,’ aldus Tops. Dit jaar is de voorstelling ook op televisie te zien.

Rienstra won in 2009 de Wim Sonneveldprijs op het Amsterdams Kleinkunst Festival, ze maakte vier cabaretvoorstellingen, speelde jarenlang op het toneel en presenteerde televisieprogramma’s als Rambam en Half Holland dakloos. ‘Jarenlang werd ik aangekondigd als aanstormend talent. Op een zeker moment dacht ik: is het dan nu niet afstormend talent?’ Tops presenteert Een uur cultuur op Radio 1, ze is programmamaker bij de VPRO en directeur van het internationale spoken-word-platform Mensen Zeggen Dingen.

In Vrouwejaars komen de werelden van Rienstra en Tops samen. Acht bekende en minder bekende vrouwen met uiteenlopende achtergronden klimmen het podium op en worden begeleid door twee muzikanten – een avondvullend garnituur van comedy, kleinkunst en spoken word over de actualiteiten vanuit een vrouwelijk perspectief. ‘Dat misten we in de huidige vorm van de oudejaars: meerstemmigheid. Je kunt wel elke keer een en dezelfde persoon het jaar laten afronden, maar dan blijft het een eenzijdige blik op wat er in dat jaar nou precies is gebeurd,’ zegt Tops. ‘Het is iets wat je moet willen en durven, dat geldt ook voor mannen,’ vult Rienstra aan. ‘Het kost een jaar om de conference te schrijven. Ik zou het in mijn eentje ook niet aandurven, maar met zo’n groep en verschillende genres, zoals wij doen, ligt de drempel lager en wordt de inhoud juist veelzijdiger.’ Tops: ‘Soms moet je een stoel aan tafel zetten, maar soms kun je ook gewoon een nieuwe tafel bouwen.’

Zo klinkt het niet alleen als een variant op de oudejaars, maar ook als een nieuw platform voor vrouwen uit alle genres van cabaret. 
Tops: ‘Ja, we voegen dat samen. Ik was laatst voor de allereerste keer naar een comedyavond in TivoliVredenburg, daar stonden een boel mannen op het podium en één vrouw. En de mannen maakten dan flauwe grappen over de vrouwen in de zaal, zo van: “O, zijn de vriendinnetjes op stap, al lekker aan de wijn?” Ik heb geen enkele keer gelachen, alleen om die ene vrouw. Ik dacht: dit is eigenlijk helemaal geen leuke plek voor vrouwen, niet in het publiek en niet in de line-up.’

Rienstra: ‘Daarom was het vorig jaar, toen we op theatertour waren met Vrouwejaars, echt een feestje. Alsof we op feministisch schoolkamp waren. Allemaal tegelijk ongesteld natuurlijk, allemaal hormonaal. Grapje, maar we kregen wel van de vrouwen terug dat het een soort warm bad was.’

Ik moet denken aan het interview met Vera van Zelm in Volkskrant Magazine, in april van dit jaar Daarin vertelt ze over de onveiligheid die zij ervoer binnen de comedywereld.
Rienstra: ‘Ja, ik kom een beetje uit die tijd. Toen ik het Amsterdams Kleinkunst Festival won, was ik de derde vrouw in dertig jaar tijd die ooit solo had gewonnen. Het waren vooral mannen die alleen op een podium stonden. Je had natuurlijk wel Sanne Wallis de Vries, Brigitte Kaandorp en daarvoor nog Adèle Bloemendaal, die generatie, maar dat was een minderheid.’

Hoe was de sfeer toen?
Rienstra: ‘Ik heb me nooit prettig gevoeld als vrouw in de cabaretwereld, echt nooit. Ik was nog aan het zoeken naar mijn vorm, ik deed nog niet echt aan onversneden comedy waarin de grapdichtheid hoog is, maar tegelijkertijd sta je op plekken waar je wordt afgerekend als je niet binnen één minuut vier grappen maakt. Dus ik was ook lang op zoek naar: wat past er bij mij? Wat wil ik maken en waar voel ik me prettig bij? Over het algemeen is er nu veel meer ruimte voor vrouwen. Soundos is doorgebroken, cabaretprijzen zijn afgelopen jaren gewonnen door Valentina Tóth en Lisa Ostermann. Je hebt n00b, Yentl en de Boer. Bij Comedytrain heb je Kim Schuddeboom en in Comedy Club Haug in Rotterdam zijn ook veel toffe vrouwen, zoals Wina Ricardo en Céline Schrama. We zien ze alleen nog niet zo terug op televisie. Alle satirische comedyshows worden gepresenteerd door mannen: De avondshow met Arjen Lubach, Even tot hier, Dit was het nieuws, Plakshot. Ik heb vaak genoeg iets gepitcht of screentests gedaan, maar de omroep vindt het blijkbaar een te groot risico als een vrouw met humor iets komt vertellen op televisie. En dat willen we doorbreken.’

Heb je jouw vorm wat meer gevonden in Vrouwejaars?
Rienstra: ‘Toen Vrouwejaars in ontwikkeling was keek ik voor de line-up ook vooral naar comedians, dat was ik natuurlijk gewend. Maar nadat Teddy erbij was gekomen, ging er een wereld voor me open. Veel spoken-word-artiesten kende ik niet. Ik dacht: het moet geen oudejaars worden onder de druk van veel grappen maken, we mogen ook langer de tijd nemen om mooie en ontroerende verhalen te vertellen. We doen er wel een knipoog naar: we komen op in mannenpak om het publiek niet te hard te laten schrikken omdat ze Youp van ’t Hek niet gaan zien dit jaar, en vorig jaar gaven we het laatste woord aan een man uit het publiek.’

Tops (lachend): ‘Ze deden dat met plezier, en soms begonnen ze zelfs iets uit te leggen. Maar op zo’n avond gaat het dus ook over dramaturgie, juist als je terugblikt op een veelbewogen jaar als dit. Soms moet je even stilstaan en daarna kun je weer, met comic relief, terugkomen. Dat werkte vorig jaar heel goed.’

Hoe kijken jullie zelf terug op 2024?
Rienstra: ‘De toenemende verdeeldheid tussen mensen, de oorlog in Gaza, de rellen in Amsterdam en de framing rondom de zogenaamde asielcrisis vond ik echt dieptepunten. Maar ik had óók een heel groot hoogtepunt, want ik heb eindelijk een huis gevonden. Jarenlang viel ik tussen wal en schip, ik huurde bij mijn ouders, en nu, na twintig jaar op de wachtlijst, heb ik eindelijk een huis toegewezen gekregen. Ik ben verhuisd, helemaal gesetteld.’

Tops: ‘Ik maak me echt zorgen over de positie van de vrouw, over de veiligheid van vrouwen op de wereld nu. Ik voel daarin een soort sluimerend gevaar. Maar dan kijk ik bijvoorbeeld naar de verkrachtingszaak rondom de Franse Gisèle Pelicot, hoe sterk zij is, en het verschuivende frame dat niet het slachtoffer maar de dader zich moet schamen. Dat was voor mij een groot lichtpunt dit jaar. We hebben dit soort voorbeelden nodig.’

Rienstra: ‘En dat we Vrouwejaars op televisie hebben gekregen vind ik ook een kleine doorbraak. We hopen met mooie, ontroerende en grappige verhalen iets te betekenen voor mensen die daarop zitten te wachten. Dat dit de start is van een traditie, die alleen nog maar beter wordt. En wat natuurlijk leuk is: wij krijgen op 31 december eerder het woord dan Pieter Derks.’

Tops: ‘Precies, maar het laatste woord is dan wel weer aan een man.’

Rienstra: (hard lachend): ‘O ja.’