‘Ik heb je van de jongensschool gehaald omdat je getraumatiseerd was,’ zei de moeder van Jan Maarten Deurvorst altijd. Zelf heeft hij geen herinneringen aan die tijd op de streng katholieke St.–Jozefschool in het dorp Beneden-Leeuwen. Eind jaren zestig zat hij daar tussen zo’n vijftig andere jongens in de schoolbanken, vlak voor die gescheiden scholen werden afgeschaft.
Deurvorst weet niet zo goed waarom hij zich vrijwel niets herinnert van die tijd – was hij te jong of heeft hij alles verdrongen? Wat hij wel weet is dat hij altijd diep geraakt is als hij naar tv-programma’s kijkt waarin kinderen getroost worden. ‘Ik ben niet zo’n huilebalk, maar dan komen opeens de waterlanders.’
Hoewel hij geen concrete herinneringen heeft uit die tijd, ziet hij wel flarden voor zich. Hoe bijvoorbeeld de juffrouw hem uit de groep pikte, voor de klas zette en de rest van de kinderen ‘sliep uit’ naar hem liet roepen, een bekende pesterij uit die tijd. ‘Dan lachten ze je uit terwijl ze met hun wijsvinger over hun andere vingers wreven.’ Ook stond hij weleens met ezelsoren in de hoek. ‘Dan was je stout geweest, je had bijvoorbeeld met je inktpot geknoeid – we mochten niet met balpen schrijven.’
Voor de audiodocumentaire De jongensschool ging Deurvorst terug naar Beneden-Leeuwen om erachter te komen wat er op die school echt heeft plaatsgevonden. Veel van zijn oud-klasgenoten – die hij al meer dan vijftig jaar niet had gesproken – wonen er nog en bevestigen de verhalen: het was inderdaad een strenge school waar lijfstraffen aan de orde van de dag waren.
Tot zover kloppen Deurvorsts flarden van herinneringen, maar hij kwam ook achter schokkende ontdekkingen: ‘Ik blijk gênante dingen te hebben gedaan. Zo heb ik een keer over een balustrade over een huishoudster heen gepiest.’ Hij kan zich voorstellen dat hij dat deed omdat hij er veel voor over had om erbij te horen; hij voelde zich een buitenstaander: ’Mijn vader was de burgemeester, wij waren notabelen.’ De jongens noemden hem pesterig ‘burgemeestertje’.
Deurvorst heeft veel geleerd over de werking van het geheugen, over wat we wegdrukken en wat we uitlichten. In de documentaire praat hij ook met ontwikkelingspsycholoog Steven Pont, die hem vertelt dat het verleden vergeten inderdaad een manier is om met pijnlijke herinneringen om te gaan.
Zijn beeld van de geschiedenis heeft Deurvorst inmiddels bijgesteld. ‘Mijn moeder heeft een versie van mij opgehangen die vleiender was – ik blijk een grotere etterbak te zijn geweest dan ik dacht.’ Hoe voelt hij zich daarover? ‘Het is wat het is. Ik ben nu ook een etterbak, maar ook een lieve man. Ik probeer het beide te koesteren.’