Het volk van Nederland

Premier Rutte, die in een open brief in het Algemeen Dagblad Nederland een 'teer vaasje' noemt dat bescherming verdient tegen ruwe klanten en de boze buitenwacht. CDA-leider Buma, inmiddels burgemeester, die in De Telegraaf laat optekenen dat leerlingen op school staand het Nederlandse volkslied moeten gaan zingen – iets wat ook in het partijprogramma van de Nederlandse Volks-Unie (NVU) staat. Het zijn zomaar twee uitingen van vaderlandslievendheid dan wel onverholen nationalisme die je tien jaar geleden uit hun mond nog voor onwaarschijnlijk had gehouden. Natuurlijk, het was verkiezingstijd en Rutte wilde duidelijk maken dat de VVD voor het 'goede' populisme staat en concurrent PVV voor het verkeerde, en ook Buma deed met zijn staand gezongen Wilhelmus opeens een greep in de patriottische buidel. Maar of ze het beiden ook echt meenden en niet alleen de kiezer naar de mond respectievelijk het stemhokje wilden praten?

Constant Kusters (48) daarentegen draagt al jaren welgemeend en onveranderd dezelfde rechts-extreme boodschap uit, al heeft hij inmiddels geleerd die beter te presenteren, omdat zijn 'ramkoers' te weinig opleverde en een 'betere beeldvorming' geboden was. Dit geeft hij met zoveel woorden eerlijk toe in de documentaire Ons moederland van Shamira Raphaëla, waarin Kusters zijn gedachtegoed verkondigt als leider van de Nederlandse Volks-Unie (NVU) en als vader een kinderrijk gezin in een Arnhemse volksbuurt.

Aan het eind van de film trekt hij triomfantelijk de interessante conclusie dat niet 'wij' (van de NVU) zijn geradicaliseerd – ze waren altijd al radicaal – maar dat de andere partijen extremer zijn geworden. Dat de NVU zelf weinig stemmen krijgt is dan ook niet bezwaarlijk, zolang ze als 'zweeppartij' maar bewerkstelligt dat andere partijen met haar ideeën aan de slag gaan. En dat lijkt aardig te lukken. Volgens Kusters staat de splinterpartij NVU aan de wieg van het huidige in brede kring aangehangen populistische, deels extreemrechtse gedachtegoed.

Die opmars begon met de Centrumpartij en de Centrum Democraten van Hans Janmaat en kreeg vleugels dankzij de Pim Fortuyn-revolte. Dat de rechts-populistische politicus in 2004, twee jaar nadat hij door de extreemlinkse milieuactivist Volkert van der Graaf was vermoord, in een tv-programma tot 'grootste Nederlander aller tijden' werd verkozen (waarmee hij 'Vader des Vaderlands' Willem van Oranje achter zich liet) zei wel iets over het politieke klimaat in Nederland. Als Geert Wilders van de PVV zowel door de parlementaire pers als in de peiling van EénVandaag tot drie keer toe tot Politicus van het Jaar wordt uitgeroepen, en als Thierry Baudet met zijn Forum voor Democratie vanuit het niets de grootste partij van Nederland wordt, betekent dit dat populistisch (extreem)rechts in de politiek en media sterk aan invloed heeft gewonnen.

Uitingen en ideeën van dergelijke snit worden in de documentaire Ons moederland gekoppeld aan intrigerende archiefbeelden uit de vorige eeuw die bol staan van Hollands glorie, nationalistische eigendunk, koloniale beschavingswaan, vreemdelingenangst, discriminatie en racisme. Ofwel: in hoeverre is onze vaderlandse geschiedenis een voedingsbodem voor de huidige afkeer van immigranten en vluchtelingen, en voor het benadrukken en koesteren van een vermeende Nederlandse identiteit? Zo ontstaat in Ons moederland al associërend een sprekende collage van beelden en historische parallellen of juist contrasten die de kijker een spiegel voorhouden. De strekking is dat in Nederland angst voor andere culturen, vreemdelingen en 'vreemde smetten' als een sterke onderstroom altijd al heeft bestaan, net als nationale superioriteitswaan en de roep om 'eigen volk eerst'.

Al zulke opvattingen, vooroordelen, angsten en agressie lijken in de persoon van Constant Kusters verenigd, die ze in Ons moederland openlijk ventileert en trots is op zijn neonazistische levensbeschouwing. Juist door een zekere onbeholpenheid – hij is geen volleerd politicus die een ingestudeerd verhaal afdraait – en zijn imago van toegewijd huisvader kan hij authentiek overkomen, waarbij hij zichzelf soms ook tegenspreekt en onbedoeld ontmaskert als een wolf in schaapskleren. Een traditioneel gezinsleven, nationalisme, afkeer van vreemdelingen en politieke strijd lopen bij Kusters vloeiend in elkaar over, en ook zijn vrouw en nog jonge kinderen betrekt hij volop in z’n politieke activiteiten.

In een steriele setting – gezeten achter een lege tafel, gestoken in een net pak, met op de achtergrond half toegeschoven gordijnen – maar ook in huiselijke taferelen en tijdens partijpolitieke activiteiten vertelt hij wat er allemaal mis is met Nederland en Europa en welke idealen hij daartegenover stelt, waarbij de filmmaker uitsluitend registreert, dus niet met hem in discussie gaat of ‘ja maar’-vragen stelt. Mede daardoor maakt Kusters een onbevangen indruk, neemt hij geen blad voor de mond en doet hij krasse uitspraken.

Een Nederlander is volgens Kusters verzorgd en netjes, komt afspraken na, stinkt niet naar knoflook maar eet wel broodjes haring. Vroeger waren we ‘gevreesde heersers op zee’, ofwel: jammer dat we geen koloniale wereldmacht meer zijn. Maar nu moeten de grenzen dicht want ‘we’ moeten in de meerderheid zien te blijven en niet ‘de indianen van Europa’ worden. Het traditionele gezin, ‘volksbouw’ en gemeenschapszin (‘volksgemeenschap’) zijn daarom belangrijk, terwijl kinderverkrachters en pedofielen de doodstraf moeten krijgen.

Het partijprogramma (laatste update: 1 april 2017) verlangt een ‘duidelijk volks-socialistische koers’, zoals gratis openbaar vervoer, gratis gezondheidszorg en het nationaliseren van nutsbedrijven, maar ook stoppen met het opnemen van vluchtelingen en asielzoekers en het geven van ontwikkelingshulp, uittreding uit de Navo en de oprichting van een Europees leger ‘zonder invloed van de VS’, en een ‘duidelijk anti-zionistische en anti-US-imperialistische koers’.

Komt het NVU-milieu – waarin men elkaar begroet met ‘volksgenoten’, houzee’ (de NSB-groet) en ‘kameraad’ (en kinderen met ‘kameraadske’) – in de documentaire aanvankelijk over als bizarre folklore van enkelingen die in een parallelle wereld willen leven, het wordt veel minder onschuldig als Kusters zijn wijk in trekt om de woningen van Syrische en Eritrese vluchtelingen te lokaliseren. ‘Deze mensen gaan de komende twintig jaar niks doen.’ Tussen hun Syrische klasgenootjes zitten ook ‘etterbakken’, houdt hij zijn kinderen voor.

Ook zien we Kusters en de zijnen folders uitdelen en posters plakken, en NVU’ers zijn ook van de partij bij protestbijeenkomsten tegen de komst van asielzoekers, zoals in Steenbergen, en tegen Zwarte Piet, waarbij het gezelschap verlekkerd toeziet hoe anti-Zwarte Pietbetogers hardhandig door de politie worden ingerekend. Volgens Kusters zijn die lui eigenlijk uit op herstelbetalingen vanwege het slavernijverleden. Zelf beperken de NVU’ers zich in de film tot enig verbaal geweld. Kusters vindt zichzelf niet boos en is naar eigen zeggen ook milder geworden.      

Met Ons moederland geeft filmmaker Shamira Raphaëla, die onlangs een Gouden Kalf won voor haar film Daddy and the Warlord, niet alleen een niet eerder vertoond inkijkje in het NVU-milieu en de wereld volgens Constant Kusters, ze wil Nederland ook een spiegel voorhouden. ‘Ik wil licht werpen op een kant van Nederland die velen liever niet zien. Deze film gaat niet alleen over Kusters van de NVU, maar over ons allemaal. Waar komen we vandaan en waar willen we naartoe als samenleving?’