Ongelijk behandelen graag

Ze heeft pijn over haar hele lichaam, maar geen arts snapt wat er aan de hand is. Kunstenares en schrijfster Hella de Jonge krijgt pijnstillers en daarmee moet het over zijn. Maar het gaat niet over. Haar dochter regelt een fietstest. Terwijl ze op de fiets zit gaat het mis. Ineens ontstaat er een enorme druk op haar bovenbenen en krijgt ze geen lucht meer. Ze wordt naar de hartafdeling gebracht en krijgt stents in haar kransvaten, die grotendeels afgesloten blijken te zijn. Het had heel anders af kunnen lopen. Over haar ervaringen scheef De Jonge in 2018 het boek Hartschade en maakte ze de documentaire De slag om het vrouwenhart die a.s. maandag door de VPRO wordt uitgezonden.

Het verhaal van De Jonge staat niet op zichzelf. Hart- en vaatziekten zijn wereldwijd doodsoorzaak nummer één onder vrouwen. Iedere dag sterven in Nederland 57 vrouwen door een hartprobleem. Ter vergelijking: iedere dag valt er één vrouwelijk verkeersslachtoffer en sterven er negen vrouwen aan borstkanker. De Israëlische arts Marek Glezerman schrijft in zijn boek Ook getest op vrouwen dat een foute diagnose bij een hartaanval bij vrouwen twee keer zo vaak voorkomt.

Dat komt waarschijnlijk omdat mannen een sterke pijn op de borst krijgen, die makkelijk te herkennen is. Vrouwen kunnen die pijn ook krijgen, maar het kan ook zijn dat ze vagere klachten hebben zoals pijn in hun schouders of buik, extreme moeheid of duizeligheid. Maar zelfs áls ze ermee in het ziekenhuis belanden, is hun kans op sterfte tweemaal zo groot, liet een Australische studie in 2018 zien.

Hester den Ruijter, hoofdonderzoeker Experimentele Cardiologie in het UMC Utrecht kijkt naar het verschil in slagaderverkalking bij mannen en vrouwen, een van de oorzaken van een hartaanval (ook wel hartinfarct genoemd). Bij slagaderverkalking slibt een van de grote bloedvaten rondom het hart dicht. Bij mannen trekken ontstekingscellen de wand in, waarna er vetophopingen en bloedingen ontstaan. Meestal ontstaat er een scheur, waarna het vat dichtklapt.

Bij vrouwen slibt het vat ook dicht, maar ontstaat vaker een zogenoemde ‘stabiele’ plaque. Die plaques bevatten meer gladde spiercellen en minder ontstekingen. Hoe op een stabiele plaque een bloedprop vast komt te zitten, is nog een raadsel dat Den Ruijter op wil lossen. Ze vermoedt dat vaatwandcellen op de plaque loslaten, wat bloedplaatjes aantrekt. Die kunnen vervolgens een stolsel vormen.

Dit verschil is mogelijk te wijten aan hormonen. Vanaf ongeveer hun negende jaar gaan meisjes oestrogenen produceren, jongens ontwikkelen testosteron. Den Ruijter: ‘Die hormonen hebben veel invloed op de vaatwand en de manier waarop slagaderverkalking ontstaat.’ Rond hun vijftigste komen vrouwen in de menopauze en neemt de productie van oestrogenen flink af. Dit is ook de leeftijd waarna hart- en vaatziekten bij vrouwen vaker voorkomen. In het verleden is geprobeerd die hormonen toe te dienen om hartproblemen te voorkomen. ‘Zo simpel blijkt het helaas niet te zijn.’

Ook de geslachtschromosomen dragen bij aan het ontstaan van verkalking. Normaal gesproken hebben mannen in al hun lichaamscellen een X- en een Y- chromosoom, vrouwen hebben twee X-chromosomen. ‘Sommige oudere mannen verliezen in een deel van hun cellen het Y-chromosoom. Dat heeft geen gevolgen voor de cel, die kan gewoon verder leven. Maar we zien dat deze mannen meer kans hebben op hart- en vaatziektes dan mannen met twee geslachtschromosomen in hun cellen.’ Bij vrouwen werkt het precies andersom. Zij zetten standaard in alle cellen één van de twee X-chromosomen uit. Soms werkt dat proces niet goed en blijven er twee chromosomen actief. Dat is voor vrouwen nadelig. ‘We zien dat dit tot een slechter presterend immuunsysteem kan leiden en ik denk dat dat leidt tot meer hartproblemen,’ aldus Den Ruijter.

Momenteel werkt Den Ruijter aan een test om vrouwen met een hoog risico op slagaderverkalking op te sporen. De loslatende vaatwandcellen van de plaque gaan kapot, waardoor kleine stukjes DNA in het bloed komen. Iedere lichaamscel bevat hetzelfde DNA. Toch kun je door te kijken naar welke genen aan- en uitstaan, zien welk celtype zijn DNA heeft afgegeven aan het bloed. ‘We proberen nu een test te ontwikkelen die de stukjes DNA van vaatwandcellen opspoort, om zo het risico op een infarct in kaart te brengen.’

De laatste jaren is er veel onderzoek gedaan naar genderverschillen bij hart- en vaatziekten, maar het probleem is breder. Vrouwen hebben zestig procent meer kans op bijwerkingen van medicijnen, omdat die vaak alleen op mannen worden getest. Door hun wisselende hormoonhuishouding zijn vrouwen lastige proefpersonen. Vrouwen belanden vaker in het ziekenhuis vanwege die bijwerkingen dan mannen.

Bij psychische problemen zijn er ook duidelijke verschillen te zien. Bij jongens en meisjes met dezelfde symptomen krijgen jongens twee keer zo vaak de diagnose ADHD. Vrouwen hebben een twee keer zo grote kans op het ontwikkelen van een depressie en autisme wordt vaak veel later bij hen ontdekt. Ze worden tien keer zo vaak behandeld voor een eetstoornis als mannen.

Ook bij een aantal auto-immuunziektes zijn de verschillen opvallend. Zo is negentig procent van de patiënten met systemische sclerose vrouw. Bij reuma is dit zeventig procent. Mogelijk komt dit doordat vrouwen een immuunsysteem hebben dat de aanwezigheid van een baby in ontwikkeling moet tolereren.

De Jonge hoopt met haar documentaire de verschillen tussen mannen en vrouwen te laten zien, zodat vrouwen in de toekomst een betere diagnose en behandeling krijgen. Zelf heeft ze er niet veel meer aan. Ze zal de rest van haar leven pillen voor haar hart moeten slikken.