Ongrijpbaar retrofuturisme

Desgevraagd kunnen de meesten van ons vermoedelijk tientallen boekverfilmingen uit het hoofd opnoemen en met stripverfilmingen zullen we eveneens een eind komen. Ook verfilmingen van games zijn er inmiddels volop, al worden ze vrijwel nooit een succes, maar het verfilmen van digitale kunstwerken kenden we nog niet.

De primeur is voor Amazons ambitieuze serie Tales from the Loop, die geïnspireerd is op de werken van Simon Stålenhag. Deze Zweedse kunstenaar is vooral bekend van digitale illustraties waarin hij sciencefictionachtige elementen combineert met herinneringen uit zijn jeugd op het Zweedse platteland. Kinderen en oude Volvo’s krijgen gezelschap van robots en futuristische, unheimische machines, maar het middelpunt is the Loop: een grote deeltjesversneller waarmee de geheimen van het universum worden onderzocht.

De combinatie van een dystopisch ogende toekomst en nostalgische beelden doet denken aan een futuristische versie van de jaren tachtig: alsof Ingmar Bergman zich aan een aflevering van sciencefictionserie Black Mirror heeft gewaagd. Of, zoals Stålenhag het zelf omschrijft: ‘Gewoon realisme, maar dan met robots en grote machines erin.’

Stålenhag gaf in 2018 in een interview met Vice aan dat zijn kunst vooral bepaald wordt door een mengeling van emotie, realisme en ontheemding. ‘Ik wil dat het zo realistisch mogelijk aanvoelt, terwijl er tegelijkertijd ook een extra laag omheen zit. Door de alledaagse toon raak je ontregeld: alles kan gebeuren, alsof je je in een parallel universum begeeft.’

Stålenhags werken groeiden uit tot een begrip op internetplatforms als Reddit en Instagram, en later werden ze gebundeld in het boek Tales from the Loop, waarvan in 2018 ook een roleplayinggame verscheen. Later volgden nog twee boeken waarin Stålenhag zijn blik ook over de Zweedse landsgrenzen richt. In zijn meest recente verzamelboek, The Electric State, reist een jong meisje bijvoorbeeld door een desolaat, postapocalyptisch Amerika. De filmrechten ervan werden onlangs aangekocht door de regisseurs van Avengers: Endgame.

Ook buiten de online(kunst)wereld is er dus volop interesse in het werk van Stålenhag, een serie kon niet eigenlijk uitblijven. De bewerking van Tales from the Loop was in handen van showrunner Nathaniel Halpern, een van de schrijvers van de eveneens kunstzinnige (en ietwat ondergewaardeerde) scifiserie Legion. Hoewel Stålenhags illustraties vaak gesitueerd zijn op het Zweedse platteland speelt de serie zich grotendeels in Amerika af, maar zijn idyllische landschappen en futuristische invloeden zijn behouden.

In het achtdelige Tales from the Loop is iedereen verbonden met the Loop: een machine die de mysteries van het universum moet verkennen en ontrafelen, zodat zaken die een illusie leken – zoals tijdreizen of parallelle universums – realiteit kunnen worden. In elke aflevering staan andere personages centraal die zich in de buurt van the Loop bevinden. Zo kan een bijfiguur uit de eerste aflevering later bijvoorbeeld plotseling als hoofdrolspeler opduiken en vice versa. Verhalen die min of meer met elkaar samenhangen dus, losse kunstwerken met een gedeelde thematiek, net als de vaak ongrijpbare illustraties van Stålenhag.

De serie mag in opzet dan behoorlijk ambitieus zijn, in wezen zijn de afleveringen – de pers kreeg vooraf de eerste, vierde en zesde aflevering te zien – vooral verstilde portretten van figuren die met the Loop verbonden zijn. In de eerste aflevering volgen we bijvoorbeeld een meisje dat haar moeder kwijt is doordat de zwaartekracht even ontregeld was. Tijdens de zoektocht naar haar moeder belandt ze in een ogenschijnlijk alternatieve werkelijkheid en vervolgens ‘verdwaalt’ ze in de verschillende tijdlijnen van the Loop.

De vierde aflevering is een interpretatie van een werk van Stålenhag waarin een opa een doodnormale wandeling lijkt te maken met zijn kleinzoon. De grootvader (gespeeld door Jonathan Pryce) is stervende en hij blijkt het brein achter the Loop te zijn. Zijn kleinzoon vraagt hem waarom hij niet iets bedenkt waardoor hij in leven blijft of na zijn dood kan terugkeren – hij is immers zo briljant. Maar al probeert the Loop helderheid te verschaffen over de geheimen van het universum, eens te meer wordt vooral duidelijk dat niet alle vragen te beantwoorden zijn. Net zoals de beste kunst ook meer vragen oproept dan antwoorden geeft.

Mede daarom is het prijzenswaardig dat Amazon de vrij abstracte kunst van Stålenhag als uitgangspunt heeft genomen voor een serie. Het pakt goed uit, maar de vraag is of het grote publiek zijn weg naar Tales from the Loop weet te vinden. Een nieuwe streaminghit zal het vermoedelijk niet worden, daarvoor is de serie enerzijds te weinig plotgedreven en anderzijds iets te ongrijpbaar en sereen.

Wie zich wél durft over te geven aan de visuele pracht en de existentiële vraagstukken, wacht een soms taaie, maar bovenal intrigerende serie. Door het meditatieve, verstilde karakter doet Tales from the Loop denken aan de films van de Canadese regisseur Denis Villeneuve (en dan met name aan Arrival en Blade Runner 2049). Ook hierin draait het meestal niet om sciencefiction pur sang, maar vooral om menselijkheid en relaties in een toekomstige wereld die lijkt op de onze.

In de serie wordt herhaaldelijk gesteld dat niet alles in het leven te bevatten is. En inderdaad, verklaringen worden lang niet altijd gegeven in Tales from the Loop, maar misschien moeten we helemaal niet te veel context, duiding of antwoorden verwachten. De serie laat de interpretatie vaak aan de kijker over, en dat is precies wat een goed kunstwerk hoort te doen.