Een kleurrijk Oranje

Tijdens de uitwedstrijd tegen FC Den Bosch op 17 november 2019 werd voetballer Ahmad Mendes Moreira van Excelsior de stortvloed van racistische geluiden en woorden van de tribunes zat. De scheidsrechter legde de wedstrijd stil, er volgde een golf van verontwaardiging en stadionverboden. Het Nederlands elftal maakte in de daaropvolgende interland, het EK-kwalificatieduel tegen Estland, een statement. Frenkie de Jong en Georginio Wijnaldum legden hun handen broederlijk op elkaar voor de klikkende camera’s. Het bleek de laatste interland voor de coronacrisis het voetbal zou stilleggen. En kort daarop deed de moord op de zwarte Amerikaan George Floyd de strijd tegen racisme ook in Nederland oplaaien.

De eerste van een nieuwe reeks historische sportdocumentaires in Andere tijden sport, getiteld ‘Van Mijnals tot Memphis’, is dus zeer actueel. Memphis is de uitgesproken vedette van nu, Humphrey Mijnals (1930-2019) de eerste zwarte speler die zijn opwachting maakte in het Nederlands elftal. In de uitzending zijn prachtige beelden te zien van de voetballer die de Braziliaanse stijl naar de Nederlandse velden bracht, en van latere successen van onder anderen Ruud Gullit en Frank Rijkaard. Ook bespreken drie prominenten met een migratieachtergrond ‘hun’ voetballers in de nationale ploeg. Humberto Tan, fan van Mijnals en kenner van het Surinaamse voetbal, vertelt over de Surinaamse sterren. Rocky Tuhuteru, presentator van Molukse komaf, analyseert hoe belangrijk Simon Tahamata was in de jaren zeventig en tachtig, toen het woord ‘Moluks’ vaak nog direct verbonden werd aan het woord ‘treinkaping’. En hij vertelt hoe trots hij was toen Giovanni van Bronckhorst scoorde als aanvoerder van het Nederlands Elftal op het WK van 2010. Migratie- en integratie-expert Nadia Bouras is docent aan de Universiteit Leiden en voetballiefhebber. Zij gaat in op de invloed van spelers met een Marokkaanse achtergrond, zoals Khalid Boulahrouz en Hakim Ziyech.

Waar komt uw liefde voor voetbal vandaan?
Bouras (39): ‘Ik heb altijd van voetbal gehouden. Ik groeide op in de Amsterdamse Pijp en als kind voetbalde ik op straat met mijn zusje en broertjes. Voor een meisje was ik heel goed. Mijn ouders hadden niet zo veel met voetbal, maar iedereen op school wel. Het waren de jaren negentig, toen Ajax de Champions League won. Als kind in Amsterdam hield je van voetbal, dat hoorde erbij. Mijn tweelingzusje was fan van Ronald Koeman, ze had plakboeken vol, was zelfs een beetje verliefd op hem. Hij speelde toen bij Barcelona, en op zondagavond mochten we opblijven voor buitenlands voetbal op televisie. Ik had meer met Ronald de Boer.’

Was u ook Oranjefan?
‘In 1994, met het WK in de Verenigde Staten, zat ik in groep 8 van een Arabische basisschool. Alle kinderen in mijn klas hadden een Marokkaanse achtergrond. Nederland speelde tegen Marokko en de hele klas was voor Marokko, maar mijn zusje en ik waren voor Oranje. Die loyaliteitskwestie was wel een ding, maar bij Nederland speelden de voetballers die ik kende en met wie ik me kon identificeren. Die wedstrijd in het snikhete Orlando kan ik nog afspelen in mijn hoofd. Nederland won met 2-1 en de rest van het toernooi was iedereen op school voor Nederland.’

Ook Marokkaans-Nederlandse voetballers kampen vaak met een loyaliteitsconflict.
‘Toen Dries Boussatta als eerste Marokkaanse voetballer in het Nederlands elftal speelde, gaf dat een trots gevoel. In een van zijn eerste interlands moest hij meteen tegen Marokko. Hij werd de hele wedstrijd uitgefloten door Nederlands-Marokkaanse jongens op de tribune. Zij noemden hem een verrader, terwijl hij gevraagd was voor het Nederlands team en niet voor het Marokkaanse. Ik was toen zo boos, echt afschuwelijk vond ik dat. Waar je ook voor kiest als Marokkaans-Nederlandse voetballer, je wordt altijd bekritiseerd. Veel mensen maker er meteen een politieke keuze van, maar het is een persoonlijke keuze. Marokkaanse jongens hebben het in Nederland vaak moeilijk. Als ze dan als voetballer ook niet op waarde worden geschat, is het begrijpelijk dat iemand als Hakim Ziyech voor het Marokkaanse elftal kiest. Maar in plaats van het te zien als een middelvinger naar Nederland, kun je het ook opvatten als een manier om je Marokkaanse identiteit te vieren. Zijn keuze was een belangrijke boodschap aan Marokkaanse jongens: jullie doen er ook toe, je mag vasthouden aan je Marokkaanse identiteit.’

Hoe kijkt u naar racisme in het voetbal?
‘Er lopen op de Nederlandse velden veel jongens met een Marokkaanse achtergrond. Des te opvallender is het dat er nauwelijks Nederlands-Marokkaanse coaches en bestuurders zijn. De voetbalwereld blijkt een gesloten en conservatief bolwerk. En op het veld worden spelers met een donkere huidskleur vaak racistisch bejegend. Dat was al zo bij Humphrey Mijnals en dat zie je ook bij de jeugd: zelfs ouders langs de lijn roepen dingen als “kut-Marokkaan”. Daarom is het goed dat spelers van het Nederlands team een ferm statement hebben gemaakt na de racistische opmerkingen van Johan Derksen door te zeggen dat ze niet meer in zijn programma komen. Dat is belangrijk, ook omdat het breed gedragen wordt, door de coaches en door het vrouwenteam.’

Denkt u dat er dan eindelijk echt iets aan het veranderen is?
‘Er broeit natuurlijk al heel lang iets. Na de gebeurtenissen met Moreira in Den Bosch is men wakker geschud. Nu er veel gaande is rond Black Lives Matter zegt de voetbalwereld: tot hier en niet verder. Zoals je ook in Andere tijden sport ziet, is Oranje al heel lang een Oranje van alle kleuren, maar die beroemde voetballers hebben ook te maken gehad met uitsluiting. De spelers van nu zijn rolmodellen, een mondige generatie die echt stelling neemt. De generatie van Gullit en Rijkaard was misschien meer bezig met verbinding, maar deze jongens zeggen: wij zijn Nederlanders en we verdienen het geaccepteerd te worden. Koeman is een bondscoach die dat begrijpt en steunt. Had mijn zusje het toch goed gezien.’