Het verdriet van Doel

Sabine Gillis (52) weet het zeker. Ze heeft haar langste tijd gehad in Doel en reist vaker rond met haar camper dan dat ze in haar huis verblijft. Het wonen in het onttakelde Vlaamse Scheldedorp, met nog een stuk of twintig bewoners, gaat haar steeds meer tegenstaan. Vijftien jaar geleden kraakte ze uit idealisme de woning op advies van de dorpelingen, toen nog zo’n zevenhonderd, nadat haar te verstaan was gegeven dat het dorp onbewoonbaar verklaard was en een normale toegang als officiële ingezetene was uitgesloten.

In haar straat is Gillis nog de enige bewoner. De voorkant van haar huis is een ratjetoe. Snuisterijen, spiegels en spreuken. De trekbel is vastgeroest. Wie de straat in loopt langs dichtgetimmerde panden met graffiti en spreuken wordt zelfs op een zonnige dag overvallen door een oorverdovende stilte – een naargeestige gewaarwording die alleen door vogelgeluiden wordt verstoord.

De geschiedenis van Doel is er vooral een van ongelooflijk veel jaartallen en feiten.

Al in 1965 zijn ambtenaren bezig met de uitbreiding van de Antwerpse haven en in 1998 wordt beslist dat Doel daarom van de kaart moet verdwijnen. Daar begint ook het verzet en activisme van actiecomité Doel 2020. Sindsdien is er een heel leger aan advocaten versleten om huisuitzettingen en onteigeningen te voorkomen.

Doel wordt één grote rechtszaak. Tijdens uiterst grimmige acties wordt de toon gezet. Zo ketenen jonge bewoners zichzelf vast op het dak van hun huis om sloop door bulldozers te voorkomen. Meermalen wordt de toegangsweg tot het dorp geblokkeerd. Boze actievoerders melden zich zelfs op intimiderende wijze bij het huis van havenvoorzitter Peter Deckers en delen pamfletten uit. Arrestaties en bezoeken van deurwaarders en politie zijn aan de orde van de dag.

Rond 2009 is het er niet bepaald gezelliger op geworden in Doel, want de meeste mensen zijn vertrokken, bang gemaakt of geïntimideerd. Alle huizen in het dorp zijn inmiddels eigendom van de staat. Een enkele huurder heeft het op een akkoordje gegooid en mag er voor een klein bedrag (nog) blijven wonen. Sabine Gillis wordt ook op deze manier gedoogd, maar ze moet het wel zonder stromend water doen. Dat is afgesloten.

Bijna tien jaar eerder, in 2000, begint de leegstand al zichtbaar te worden. De overheid stelt een zogenaamde sociaal bemiddelaar aan, die als taak heeft de bewoners als een soort rattenvanger van Hamelen het dorp uit te werken. Hij zwaait met premies en begeleidingsplannen. Het is dan ook niet moeilijk om de vaak onmondige of sociaal zwakke bewoners om te praten. Wie zijn huis verkoopt mag in Doel blijven wonen, maar moet wél huur betalen. Ondertussen kraakt Doel 2020 de oude school. Het wordt de spin in het web van de actievoerders. Hoezeer de sociaal bemiddelaar wordt gehaat blijkt wel tijdens een VRT-interview met de man voor zijn kantoor in Doel, dat al is besmeurd met woorden als ‘leugenaar’ en ‘dief’. Halverwege het gesprek wordt hij vol in het gezicht getroffen door slagroomtaarten. Een emmer bloem blijft de man op het nippertje bespaard.

In 2007 trekt de overheid een nieuwe troefkaart: het woonrecht stopt. ‘Alsof je in een dorp dat op dat moment op de kaart staat als woonkern niet mag wonen,’ zegt voorman Jan Creve van Doel 2020 onthutst. Een paar jaar later vertrekt het overgrote deel van de laatste echte huiseigenaren – ongeveer honderd – omdat het dorp volkomen onleefbaar is geworden. Door de leegstand is Doel veranderd in een vrijplaats voor krakers, alternatievelingen en vandalen.

Terwijl de Vlaamse overheid elke dialoog met de overgebleven bewoners weigert, verandert Doel in een waar oorlogsgebied. Tijdens nachtelijke escapades trekken bendes – vaak afkomstig uit Nederland – al plunderend en vernielend door het dorp, waarbij niets wordt gespaard. Deuren worden ingetrapt, ramen ingegooid, badkamers en keukens worden gestript en er zijn aan de lopende band brandstichtingen. De vernielzucht kent geen grenzen. De politie laat zich niet zien. Ook niet tijdens de oudejaarsnacht van 2012, wanneer er een illegaal feest wordt georganiseerd waaraan honderden – overwegend Nederlandse – fuifnummers deelnemen.

Er zijn overal vernielingen en inbraken, maar de burgemeester van Beveren (waarvan Doel een deelgemeente is) laat het doorgaan omdat hij bang is dat de feestvierders anders zullen uitwijken naar zijn gemeente. Voor het handjevol overgebleven bewoners is de maat vol. Ze richten een dorpswacht op en sluiten Doel met een slagboom af.

Ook Sabine Gillis heeft in die zin haar portie wel gehad. ‘Het was een hel,’ vertelt ze. ‘Eén keer ben ik echt bang geweest. Op een avond dreunde het angstaanjagende geluid van een sloophamer door mijn huis. Kennelijk vond iemand het nodig om in het aangrenzende pand op de muur in te beuken. Ik heb het licht uitgedaan en voor de zekerheid een hamer in de aanslag gehouden. Ik ben nooit te weten gekomen wat er precies is gebeurd.’

Buiten het actiecomité om hadden de overgebleven inwoners nooit echt een collectief idee hoe het eigenlijk verder moest met Doel. De afgelopen tien jaar was de samenstelling daarvoor te divers. Iedereen had zo z’n eigen redenen om er te blijven wonen.

Van de Vlaamse overheid mag Doel nu toch blijven voortbestaan, maar een feeststemming heerst er niet. Merkwaardig genoeg is er zelfs een café, waar regelmatig ramptoeristen neerstrijken. Gillis zag in Doel wel een kunstenaarsdorp, maar dat plan is afgeschoten.

En zo blijft alles, ook intern, verdeeld.