‘Wij moeten de poppetjes vinden’

We spreken elkaar op een middag in december. Het eerste seizoen van In Europa – de geschiedenis op heterdaad betrapt moet nog beginnen op televisie, maar in het VPRO-gebouw zijn Roel van Broekhoven en Stefanie de Brouwer al bezig met het tweede. Beiden waren ook betrokken bij de eerste In Europa-reeks: Van Broekhoven als regisseur, De Brouwer als aanstormend talent.

De Brouwer: ‘Het tweede seizoen moet rond de zomer klaar zijn. We weten waar de afleveringen over gaan, maar nog niet alles ligt vast.’

Van Broekhoven: ‘Onder meer de brexit en #MeToo komen aan bod. En ja, een onderwerp als brexit is lastig, omdat dat nog zo in beweging is.’

Geert Maks boek In Europa verscheen in 2004, de VPRO-serie startte in 2007. Dit keer begint de serie al twee maanden na het boek. Zijn jullie gelijk opgetrokken?
De Brouwer: ‘In 2017 dachten we: er is zo veel gaande, we willen weer iets met Europa gaan doen. Toen we Geert belden, zei hij: wat toevallig, ik ga net aan een boek beginnen! Dus ja, we zijn gelijk opgetrokken.’

Van Broekhoven: ‘Wat het moeilijker maakte, natuurlijk. De eerste keer was het boek klaar en pikten wij er leuke verhalen uit. Ik overdrijf een beetje, maar nu hebben we echt ons eigen plan getrokken.’

De Brouwer: ‘Ja, al hebben we elkaar ook echt gevoed. Geerts insteek is analytisch, de onze anekdotisch. We zaten elkaar niet in de weg en konden elkaar vaak dingen toeschuiven.’

Van Broekhoven: ‘Geert schrijft over bredere structuren en dwarsverbanden. Wij moesten daar poppetjes bij vinden: mensen die iets hebben meegemaakt. Slachtoffers, daders of mensen die vermorzeld worden. Die staan niet in je telefoon onder de V van “Vermorzelde mensen”. Dat is echt lastig.’

De Brouwer: ‘Je wilt mensen raken, kijkers moeten zich kunnen identificeren met de hoofdpersonen. Dan begrijpen ze beter hoe de geschiedenis betekenis krijgt in het leven van mensen. Zo zitten in de aflevering over Bosnië twee voormalige vijanden, een Moslim en een Serviër, die nu bevriend zijn.’

Van Broekhoven: ‘Je kunt wel uitleggen wat er bij de bankencrisis gebeurd is, maar dat is al duizend keer gedaan. Interessanter is het verhaal van een IJslandse bankier die in de gevangenis heeft gezeten, juist omdat veel mensen zo boos waren op die bankiers. En dan vragen of hij iets van schuld voelt.’

De Brouwer: ‘Of 9/11: als je iemand ziet die ten onrechte van terrorisme is beschuldigd, ga je toch iets anders kijken. Dan besef je wat de prijs is van alle vrijheden die politie, justitie en veiligheidsdiensten hebben gekregen.’

Wat zijn de grote verschillen ten opzichte van de eerste reeks?
De Brouwer: ‘Dat het nog geen geschiedenis is. Er is geen consensus over, want we zitten er nog middenin. Om dan toch te proberen onderwerpen op een historische manier te benaderen, is denk ik wel heel waardevol.’

Van Broekhoven: ‘Wij hebben niet de pretentie te vertellen hoe het is, maar wel hoe het voor de mensen die wij filmen gevoeld heeft. Dat is volgens mij het verschil tussen de serie en Geerts boek.’

De Brouwer: ‘Maar ik weet nu al dat veel mensen zullen zeggen: waarom hebben ze het niet zo gedaan als de vorige keer?’

Het kan natuurlijk ook dat mensen het niet eens zijn met jullie visie. Het nieuws ligt nog vers in het geheugen, wellicht hebben ze er een andere kijk op.
De Brouwer: ‘Dat zeg ik: er is nog geen consensus over. Maar we hebben geprobeerd om in alle verhalen meerdere perspectieven mee te nemen. Er wordt nergens iets definitiefs neergelegd. Er zit wel een kleur overheen: we laten zien hoe je er anders over kunt denken. Zo neem je de kijker mee. Die gaat zich afvragen: wat denk ik eigenlijk? Ik vermoed dat het veel teweeg gaat brengen.’

Van Broekhoven: ‘We laten ook zien hoe een perspectief kan kantelen, bijvoorbeeld in de aflevering over vluchtelingen. Dan zie je hoe Vietnamese bootvluchtelingen in de jaren zeventig en tachtig met bloemen werden ontvangen. Ze mochten taart eten bij de burgemeester. En dan schakelen we naar nu: kapiteins die vluchtelingen naar Italië brengen, worden gearresteerd. Het is interessant te zien hoe zoiets in een paar decennia totaal kan veranderen.’

De vorige keer maakten geschiedenisleraren gretig gebruik van de serie…
De Brouwer: ‘Ja, en nu hebben we zelf een educatietraject bedacht. Ik ben er heel trots op. Er is een lespakket gebaseerd op de serie. En nog leuker: leerlingen gaan ook een documentaire maken – over hoe de thema’s die wij behandelen in hun eigen omgeving spelen. Dat lijkt me erg spannend.’

Mak treedt eigenlijk alleen op als verteller, nietwaar?
De Brouwer: ‘Dat klopt, alle teksten zijn door ons geschreven, want ze moeten in de montage passen. Maar we hebben daarbij wel zijn boek gebruikt.’

Van Broekhoven: ‘De vorige keer ging dat precies zo. Ik schreef alle teksten en daar had Geert nooit moeite mee. Natuurlijk verandert hij wel eens een woord, maar meer niet. Dat mensen dit niet weten, is niet zo erg. Ze wisten vorige keer ook niet dat Geert niet mee op reis was geweest. We reisden apart met Geert naar Belgrado of naar Brugge om hem achter een caféraam te filmen. Of we reden in een auto door Friesland en deden alsof het Tsjechië was. Hij had al die reizen wel gemaakt, maar niet tegelijk met ons. Dus dat mag toch? Dat moet zelfs.’

De Brouwer: ‘Het kan niet anders.’

Van Broekhoven: ‘Dat is de vrijheid van televisie.’