Jennifer Rooch Naiobis over klimaatverandering

De Duitse kunstenaar en klimaatactivist Jennifer Rooch Naiobis is lid van de in 2018 opgerichte milieubeweging Extinction Rebellion, die overal ter wereld regelmatig het nieuws haalt met bijzondere demonstraties, vaak op de grens van performancekunst. De leden geloven in acties die getuigen van niet-gewelddadige ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’ om de urgentie van het klimaatprobleem te onderstrepen en de politiek tot actie te dwingen. Regelmatig blokkeren activisten strategische plekken in de openbare ruimte, dikwijls op een visueel indrukwekkende wijze.

Zo goten activisten in Londen vorig jaar maart 200 liter bloedrode verf over het wegdek, vlak bij Downing Street. Hiermee wilden ze ‘de dood van onze kinderen’ symboliseren. 

Extinction Rebellion viel ook in Nederland op met een aantal mediagenieke acties, zoals de die-in van begin september 2019. Daarbij blokkeerden zo’n dertig demonstranten de Haarlemse Barteljorisstraat door als lijken op de grond te gaan liggen. In oktober verzamelden zich vervolgens zo’n duizend klimaatactivisten op de Amsterdamse Stadhouderskade voor een blokkade.

 In Londen, Berlijn en Sydney trok de beweging aandacht met de zogeheten Rode Brigades: demonstranten die geheel in rood gekleed en met wit geschminkte gezichten door een stad lopen. Maar er zijn ook brigades in andere kleuren. Zo zette Rooch Naiobis de Blauwe Brigade op van Extinction Rebellion Barcelona, die met performances in de openbare ruimte het stijgen van de zeespiegel zichtbaar maakt.

Afgelopen november organiseerde Extinction Rebellion een hongerstaking voor het klimaat, waaraan wereldwijd 528 leden deelnamen. ‘Ik ben duizelig, boos en wanhopig,’ schreef hongerstaker Eric Tien (37) in The Guardian, ‘maar ik ben bereid mijn lichaam in gevaar te brengen om maatregelen af te dwingen die miljarden doden kunnen voorkomen.’

Uiteindelijk hield hij het dertien dagen vol. De Brits-Mexicaanse Marina (18), die in Ghana woont, vertelde op de tiende dag van haar hongerstaking in een nieuwsbericht van Extinction Rebellion waarom ze meedeed. ‘Ik woon hier tussen mensen die niets aan de klimaatverandering kunnen doen, mensen die hun eigen groente en fruit verbouwen. Zij zijn degenen die het eerst getroffen zullen worden door deze ramp, zij zullen het eerst honger krijgen. Ik doe dit voor hen. We kunnen dit tegenhouden.’

Net als de meeste hongerstakers hield de 46-jarige Rooch Naiobis het precies zeven dagen lang vol. Ze zat in haar woonplaats Vilassar de Mar, een kustplaatsje nabij Barcelona, op een bankje. Huelga de hambre (hongerstaking) stond erop, met de hashtags #extinctionrebellion en #globalhungerstrike.

Hoe zwaar was de hongerstaking?
‘De eerste dag ging het goed, maar ’s nachts kreeg ik al last van hoofdpijn en de tweede dag was heel zwaar. Ik was misselijk en had hoofdpijn. Je lichaam is dan vetten aan het elimineren. Die vetten bevatten veel afvalstoffen, dus daarvan word je misselijk en krijg je hoofdpijn.

Het is dus eigenlijk goed, maar je voelt je belabberd. De derde dag was ook nog zwaar, daarna ging het iets beter. Hoewel ik veel moest rusten, probeerde ik toch bezig te blijven. Ik moest in elk geval koken voor mijn kinderen: mijn dertienjarige dochter Anuy en mijn zoon van zeventien, Ismael. De geur van het eten maakte het erg moeilijk. En je raakt ook heel prikkelbaar. Op een gegeven moment ben je in staat om iemand die je ook maar enigszins irriteert de hersens in te slaan. Er moeten dus niet te veel mensen in de buurt komen. Na de derde dag werd ik sterker. Ik pakte door tot de zevende dag, toen ben ik gestopt.’

Waarom?
‘Ik wist van tevoren wel dat ik het minstens zeven dagen wilde volhouden, maar niet of ik daarna nog door zou gaan. Op de tweede dag belde The New York Times. Ze wilden weten of ik bereid was te sterven voor het klimaat. Dat ben ik niet, al is het maar omdat ik kinderen heb. Daarom ben ik ook gestopt, want je kunt je lichaam beschadigen. Je hersenen gaan zichzelf opeten. Om die hersenbeschadiging te beperken, nam ik elke ochtend een lepel honing. Verder alleen water en kamillethee. Geen eten, geen vitaminepillen.’

Wat wilde je precies bereiken?
‘Het is belangrijk om te laten zien dat het klimaatprobleem ook voor voedselschaarste zorgt. Er zijn nu al mensen in Afrika die honger lijden als gevolg van de klimaatverandering. Ook in India mislukken regelmatig oogsten en een landbouwkundige vertelde dat er zelfs in Groot-Brittannië al gewassen verloren zijn gegaan door hevige regenval in korte tijd. In Spanje mislukt de courgette-oogst, omdat de bijen uitsterven.

In de toekomst zal er echt te weinig voedsel zijn. Verder waren de hongerstakingen bedoeld om de drie algemene eisen van Extinction Rebellion op de kaart te zetten: ten eerste moeten politici de waarheid over het klimaat vertellen. Daarnaast moeten ze in actie komen voor climate justice en concrete stappen zetten om vóór 2025 de koolmonoxide-uitstoot tot nul te reduceren. En ten derde moeten er citizen’s assemblies worden opgericht, inspraakorganen waarmee burgers beter kunnen zien wat de overheid doet voor het klimaat.’

Ben je tevreden met het resultaat?
‘Politici in Spanje hebben amper gereageerd, dus we hebben weinig “verticale” resultaten geboekt. Wél veel “horizontale”: we kregen veel media-aandacht en hebben dus veel medeburgers bereikt met onze acties. Dat is alvast iets. Extinction Rebellion bestaat pas anderhalf jaar en onze acties zijn vaak een kwestie van trial-and-error. We leren er elke keer van. Ik denk dat we de volgende keer concretere eisen moeten stellen aan politici. En wat ook anders kan: dit keer was het idee een hongerstaking van zeven dagen, al gingen sommigen langer door. Ik denk dat je de duur beter open kunt laten. Als het publiek niet weet hoelang de hongerstakers zullen doorgaan, heeft het meer impact.’

Misschien is het slimmer om van politici iets te vragen wat makkelijk haalbaar is?
‘Dat is de vraag, want de klimaatverandering gaat zo snel dat we geen tijd hebben voor kleine pasjes. We rijden met 200 kilometer per uur op een muur af. Het heeft geen zin om zachtjes te remmen. Maar we zouden onze eisen persoonlijker kunnen maken, dus bijvoorbeeld iets specifieks vragen van de burgemeester van Barcelona, Ada Colau, of van de Spaanse premier, Pedro Sánchez.’

Als lid van Extinction Rebellion Barcelona houdt Rooch Naiobis zich vooral bezig met artivism: een vorm van activisme die ontstond in 1997, waarbij kunst wordt ingezet voor activistische doeleinden. Een goed voorbeeld is het werk Labyrinth of Plastic Waste (2014) van het anonieme collectief Luzinterruptus, een labyrint van gebruikte plastic flessen waar bezoekers doorheen konden lopen om zich bewust te worden van de grote hoeveelheden plastic waarmee we de oceanen vervuilen. Rooch Naiobis bracht het labyrint in september naar Parque de la Ciutadella in Barcelona.

Welke acties heb je nog meer georganiseerd?
‘Als kunstenaar heb ik de artistieke poot van Extinction Rebellion Barcelona opgezet. We doen allerlei performances. In augustus hebben we het Maritiem Museum van Barcelona “onder water gezet”. Uitgedost als zeeschepsels zijn we naar binnen gegaan om het als het ware te laten overstromen. In juli hebben we op stelten, als een soort reuzen, de straten geblokkeerd. Dat was mijn eerste actie. Ik had knikkende knieën, zowel van de zenuwen als van het steltlopen.

Daarna hebben we in december tijdens de klimaattop in Madrid een performance gedaan over greenwashing: producten ten onrechte aanprijzen als milieuvriendelijk. Op onze lichamen stonden teksten tegen greenwashing, we zijn naar binnen gelopen om daar onze kleren uit te trekken.

We hebben gedanst en gezongen in het park tegenover het ministerie. Ook hebben we Madrileense straten geblokkeerd en in blauwe zeekostuums een artistieke mars gelopen op Plaza del Sol, met een grote replica van een walvisskelet om te laten zien hoe plastic de oceanen om zeep helpt. Verder waren er acties van de Rode Brigade – de kleur rood symboliseert het bloed van alle uitstervende soorten wereldwijd – en van de Bruine Brigade, die met een zandbruine kleur waarschuwt dat global warming de wereld in een woestijn kan veranderen.’

Hoe verhoudt je activisme zich tot je artistieke werk?
‘Kunstenaars zijn hun taak als boodschapper vergeten. Kunst is betekenisloos geworden, decoratief. Vroeger was de kunstenaar een sjamaan. Mijn kunst gaat erover hoe mensen zich voelen in de wereld en hoe ze de planeet behandelen. Ik vind dat kunstenaars hun mond moeten opentrekken over zaken die ons allemaal aangaan. En activisme heeft kunstenaars nodig.

Je merkt dat mensen het klassieke activisme vaak een beetje eng of al te serieus vinden. Ze voelen zich door een tirade van Greta Thunberg bedreigd, beschuldigd, veroordeeld. Daarom zie je nu veel artivism, niet alleen in de wereld van klimaatactivisme. Je ziet het bijvoorbeeld ook bij de opstanden in Chili. Kunst fungeert als bindmiddel. De politie is minder snel geneigd om gas te gebruiken bij een groep dansende, zingende mensen. Kunst maakt activisten menselijker en bouwt bruggen.’

In onze documentaire zit een Britse zangeres die het nieuws haalde, omdat ze geen kinderen wil vanwege het klimaat. Wat vind jij daarvan?
‘Als ik nu jong was, zou ik ook geen kinderen nemen. Maar toen ik achttien jaar geleden mijn eerste kind besloot te nemen, wisten we minder over de urgentie van het klimaatprobleem. Gelukkig is dit nu aan het veranderen. Greta Thunberg heeft een storm veroorzaakt.

Ken je dat verhaal van die apen op het eiland? Er was er eentje die leerde hoe je met een steen een schelp kon openen. Al snel kon een substantieel deel van de apen op dat eiland het ook. Maar het interessante was volgens wetenschappers dat apen op het vasteland dit vervolgens ook konden – zonder dat er contact was geweest met de apen op het eiland. Ik hoop dat het ook zo met klimaatbewustzijn zal gaan. Zodra een cruciaal aantal mensen, ook al is het een minderheid, zich echt bewust wordt van de urgentie volgt de rest van de mensheid.’