Testosteron, een beloningshormoon

Het was bepaald dapper wat de Franse neuroloog Charles Édouard Brown-Séquard op een dag in 1889 deed toen hij zichzelf injecteerde met een mengsel van water, bloed en sperma dat hij had gewonnen uit de testikels van honden en cavia’s. In de drie weken die volgden, injecteerde hij zich nog eens tien keer. Het gevolg volgens hemzelf: de spieren van zijn onderarmen namen rap in omvang toe, zijn urinestraal hervond de kracht uit zijn jongensjaren, zijn cognitieve vermogen knapte er aanzienlijk van op. Het experiment werd door collega-wetenschappers niet heel serieus genomen, maar onderzoek naar een magisch stofje dat zich in de testikels zou bevinden en dat de man tot man zou maken, ging onverminderd voort. Het duurde tot 1935 voor wetenschappers (biochemici van Organon uit Oss) erin slaagden het geslachtshormoon te isoleren en het ‘testosterone’ doopten.

Onze kennis over het hormoon is sindsdien enorm toegenomen. Het heeft niet kunnen voorkomen dat veel van die oude folklore over testosteron als magisch stofje in de wetenschap is blijven hangen, luidde recent de beschuldiging. In Testosterone: An Unauthorized Biography van sociaal-geneeskundige Rebecca M. Jordan-Young en antropoloog Katrina Karkazis en in Testosteron rex – Het einde van de gendermythe van psycholoog Cordelia Fine wordt de strijd aangebonden met het idee dat testosteron vrijwel in z’n uppie verantwoordelijk is voor ‘typisch mannelijk gedrag’. Testosteron zou de man doortastender maken, meer risicobereid, agressiever ook dan zijn vrouwelijke tegenvoeter (die ook testosteron heeft, maar veel minder), maar wie de wetenschappelijke literatuur goed bestudeert moet concluderen dat daar niets van klopt. Wie het verschil tussen man en vrouw wil duiden moet naar opvoeding en maatschappelijke constructies kijken, aldus de auteurs.

‘Er is geen onderzoeker die nog beweert dat testosteron verantwoordelijk is voor alle mannelijk gedrag,’ reageert de Leidse onderzoeker Peter Bos, die promoveerde op de relatie tussen testosteron en sociaal gedrag. Die testosteronmythe bestaat allicht nog in de brede cultuur, maar dat ze ook nog binnen de wetenschap zou bestaan is volgens Bos zelf een mythe. ‘De schrijvers van die boeken maken ergens een karikatuur van, en vervolgens gaan ze die karikatuur ontkrachten. Ze doen bovendien alsof de wetenschap zo bewust genderverschillen in stand wil houden. Het idee dat testosteron allesbepalend is, klopt inderdaad niet, maar dat biologische verschillen er nauwelijks toe doen is een enorme misvatting. Het onderzoek van de laatste jaren laat juist een heel genuanceerd beeld zien. Een van de belangrijkste conclusies: testosteron speelt een rol in assertief en dominant gedrag, maar opmerkelijk genoeg blijkt testosteron juist ook sociaal gedrag te bevorderen. Dat komt naar voren in het vorige maand verschenen Hormonen onder controle van Guy T'Sjoen, hoogleraar Endocrinologie in Gent.