Gekte van de bovenste plank

Toen de Franse schrijver Camille Flammarion eind negentiende eeuw een knappe jonge gravin complimenteerde met haar mooie teint, kon hij niet bevroeden dat hij in haar testament zou worden opgenomen. De gravin overleed in 1882 aan tbc. Daags na haar overlijden werd haar huid door de Parijse dokter Ravoud gestroopt en als keurige rol bezorgd bij Flammarion, die geheel conform haar wens zijn roman Les terres du ciel liet binden in dit originele leer.

Het is een van de honderden verhalen die Edward Brooke-Hitching verzamelde in The Madman’s Library: The Strangest Books, Manuscripts and Other Literary Curiosities from History; een boek over de krankzinnigste boeken ooit verschenen. Boeken in mensenleer zijn bij lange na niet de gekste exemplaren die je aantreft in deze collectie. Wat te denken van de koran die geheel werd geschreven met bloed van Saddam Hoessein? Geheimschrift dat tot op de dag vandaag niet ontcijferd is? Wetenschappelijk bedoelde natuurhistorische boeken over niet-bestaande dieren? Het totaal onbegrijpelijke eerste Portugees-Engelse woordenboek? Of het door de geest van Shakespeare vanuit het hiernamaals gedicteerde werk For Jesus’ Sake?

Al bladerend door deze schatkamer blijkt algauw dat je het begrip boek ruim moet nemen. Elk beschreven oppervlak telt mee, dus ook de viool van Solomon Conn, die als soldaat in de Amerikaanse Burgeroorlog diende en in de rug van zijn instrument zijn oorlogsdagboek etste. Ontroerend is ook het linnen jasje van Agnes Richter. Deze Duitse naaister verbleef 26 jaar in een psychiatrische inrichting in Heidelberg, waar ze haar hartenkreten op haar kleren borduurde. Zowel de viool als het jasje zeggen iets over de diep menselijke behoefte je gedachten te noteren in tijden van nood.

Edward Brooke-Hitching is een geboren bibliofiel, zijn vader was handelaar in antiquarische boeken. Zelf probeert hij te bezuinigen op bijzaken als boodschappen en huur om te kunnen voorzien in zijn honger naar bijzondere boeken.

Het type boek dat je in The Madman’s Library aantreft is maar zelden de moeite waard vanwege de inhoud. Vaker gaat het om de unieke verpakking, of het mooie verhaal erachter. Sommige boeken gingen verloren, zoals het in duizend edelstenen vervatte Rubaiyat; een beroemde verzameling kwatrijnen van de Perzische dichter Omar Khayyam. Londense boekbinders werkten twee jaar aan de opdracht, die was verstrekt door de rijke Amerikaanse bibliofiel Harry Elkins Widener. Nadat hij zijn boek persoonlijk had opgehaald, stapte hij er zielsgelukkig mee op de boot naar huis. Die boot heette de Titanic.

In het hoofdstuk over boeken die geen boeken zijn, tref je niet alleen de viool en het vestje aan, maar ook het intrigerende knoopsysteem quipu dat de Inca’s gebruikten en dat tot op de dag van vandaag niet volledig is ontcijferd. De touwtjes met knopen erin zien eruit als een primitief sieraad, maar er konden vermoedelijk behoorlijk complexe boodschappen mee worden doorgegeven.

Van een totaal andere orde is de als boek vermomde po voor reizigers. Deze houten poepstoel was gebonden in kalfsleer en droeg de interessante titel Histoire des Pays Bas. Ook van hout is de xylotheek: een serie houten boeken, waarbij elk deel gemaakt is van een andere boomsoort. Sla het boek open en je treft bast, bladeren en zaden van de desbetreffende boom aan. Een zeldzaamheid? Dat blijkt betrekkelijk. De grootste collectie houten boeken telt 98.000 titels.

Zo dwaal je verder door deze bibliotheek, je verwonderend over al die creatieve, inventieve en soms ronduit briljante geesten. Uiterst vermakelijk is het hoofdstuk over oplichters en literaire hoaxes. Fransman George Psalmanazar werd in 1704 beroemd met A Historical and Geographical Description of Formosa. Formosa, zoals Taiwan toen nog heette, was een land waar Europeanen destijds nog geen voet aan wal hadden gezet. Dus kon de blonde, blauwogige George makkelijk beweren dat hij een Formosaan was. In het volslagen idiote boek dat hij over zijn vaderland schreef, verhaalt hij in detail over buitenissige religieuze rituelen waarbij priesters het vlees van geofferde jongens consumeren. Dat Formozanen allemaal naakt rondliepen en polygamie er de gewoonste zaak van de wereld was, ging er bij zijn toehoorders in als Taiwanese koek. Psalmanazar werd een sensatie en wist zijn maskerade tot zijn dood vol te houden.

The Madman’s Library bestaat zeker niet alleen uit curiositeiten uit een ver verleden. De rel rondom de gefabuleerde Hitlerdagboeken wordt breed uitgemeten, en ook over de koran die geschreven werd met het bloed van Saddam Hoessein komen we alles te weten. Het verhaal wil dat Hoessein in twee jaar tijd zo’n 25 liter bloed liet aftappen, waarmee een kalligraaf vervolgens de 336.000 woorden van de 6000 Koranverzen schreef. Het resultaat schijnt van een verbluffende schoonheid te zijn, maar het heilige boek bevindt zich inmiddels in een kluis want het is hartstikke haram om een koran in bloed te schrijven. Net zo haram als het vernietigen van een koran. Een duivels dilemma waar de schriftgeleerden tot op heden nog geen bevredigende oplossing voor hebben gevonden.

Verbijsterend is het levenswerk van de Braziliaanse advocaat Vinicius Leôncio, die na 23 jaar in 2014 zijn levenswerk voltooide: Pátria Amada. Uit protest tegen het absurd complexe Braziliaanse belastingstelsel verzamelde hij alle wetten op 41.000 pagina’s in een boek dat meer dan twee meter hoog is en 7000 kilo weegt. Het kostte hem zijn huwelijk, twee ton eigen geld en drie hartaanvallen, maar hij heeft zijn punt gemaakt.

Hoewel The Madman’s Library gelukkig rijkelijk geïllustreerd is, zodat we al dit moois ook echt kunnen zien, bewijst het laatste hoofdstuk dat een enkele titel al genoeg kan zijn voor lezersgeluk van de hoogste orde. Sinds 1978 reiken Britse boekverkopers jaarlijks een prijs uit voor de gekste titel van het jaar. Het liefst zouden we de complete verzameling integraal afdrukken, maar vanwege ruimtegebrek houden we het bij een kleine greep:

• An Essay on the Art of Ingeniously Tormenting with Proper Rules for the Exercise of that Pleasant Art (1753) van Jane Collier
   
• An Irishman’s Difficulties with the Dutch Language (1912) van Cuey-Na-Gael
   
• What Would Christ Do About Syphilis? (1930) van Dr. Ira D. Cardiff
   
• Mrs. Rasmussen’s Book of One-Arm Cooking (1946) van Mary Laswells
   
• Highlights in the History of Concrete (1979) van C. C. Stanley
   
• Nuclear War: What’s in It for You? (1982) van Ground Zero Fund, Inc.
   
• Dating for Under a Dollar: 301 Ideas (1999) van Blaire Tolman
   
• Collectible Spoons of the Third Reich (2009) van James A. Yannes