Live vanuit de Kamer

Vrijwel onopgemerkt voltrok zich afgelopen zomer in Den Haag een belangrijke gebeurtenis op het gebied van parlementaire democratie en journalistiek. Daar ondertekenden op 25 juni Kamervoorzitter Khadija Arib en Marcel Gelauff, hoofdredacteur NOS Nieuws, namelijk een overeenkomst waarin bekrachtigd werd dat de NOS de regie van de liveregistraties van de Kamerdebatten doet. Of beter gezegd blijft doen, want de NOS deed dat al.

Een belangrijke klus. Niet alleen vanwege de omvang, maar vooral natuurlijk omdat de Tweede Kamer de belangrijkste vergaderzaal is van het land. Wat daar gebeurt ligt altijd onder een vergrootglas en bovendien is politiek sowieso onderwerp van verhitte discussie. Ga er maar aan staan.

Mijn nieuwsgierigheid is gewekt. Nooit eerder had ik nagedacht over de manier waarop de Haagse debatten worden vastgelegd. Die beelden waren er gewoon. Laat staan dat er weleens iets uitlekte over de strijd om de uitzendrechten of de miljoenbedragen die daar mee gemoeid zijn.

Maar democratie is geen voetbal, al muntte Jesse Klaver onlangs wel het begrip ‘scorebordpolitiek’. Kamerbeelden zijn gratis.

Bekende fragmenten, zoals Jolande Sap (GroenLinks) met een stekkerdoos, Thierry Baudet (FvD) in een kogelwerend vest en Alexander Pechtold (D66) met een enorme stapel dossiers, zijn eindeloos herhaald door de media en politieke mede- of tegenstanders. Die beelden zitten in het collectieve geheugen ergens achter de 2-1 van Van Basten uit ’88.

Wanneer ik bij de NOS informeer naar de aanleiding voor deze nieuwe overeenkomst word ik tot mijn aangename verrassing al binnen tien minuten teruggebeld door de baas van het Journaal himself. Dat de VPRO Gids even vóór het wereldnieuws gaat, zie ik als een persoonlijk compliment. 

Gelauff vraagt waarom ik dit wil weten en dat verbaast mij. Ik vraag of het misschien te saai is. ‘Nee, maar wel ingewikkeld en er is bijna niets veranderd.’ Daarna legt hij geduldig uit hoe de situatie was en is. ‘Tot vorig jaar verzorgde een samenwerkingsverband van de Tweede Kamer, NOS, RTL en de regionale omroepen de registratie. Een regisseur van de NOS deed de schakelingen en de kosten werden gedeeld.

Andere partijen konden bij ons de beelden verkrijgen.’ In de nieuwe constructie maakt de NOS de beelden in opdracht van de Kamer en kunnen andere partijen dáár de beelden betrekken. Daarmee komt ook een einde aan de ongemakkelijke situatie dat mediabedrijven, zoals bijvoorbeeld SBS, voor fragmenten bij concurrent NOS moesten zijn.

Gelauff: ‘De crux is dat het tv-signaal van het debat onafhankelijk tot stand komt en voor iedereen beschikbaar is. Het is toch mooi dat onafhankelijke journalisten het debat verslaan in plaats van een ambtenaar van de Kamer. Arib hoefde mij niet te overtuigen van het belang daarvan. Ik vind het optimaal en volledig.’ Dat klinkt alsof we het beste systeem van de wereld hebben, maar Gelauff weet niet hoe het elders is geregeld. ‘Geen idee.’

Niet alleen de debatten in de plenaire zaal worden geregistreerd en gestreamd, alle vergaderingen worden rechtstreeks gecoverd en zijn te volgen via de app Debat Direct en de livestreams op tweedekamer.nl. Vooral de app is een snoepwinkel voor Den Haag-watchers.

Je kunt meekijken in elke vergaderzaal, terugkijken, agenda’s inzien en pushberichten krijgen wanneer je favoriete spreker aan het woord komt. Makkelijker kan men het niet maken. Wat transparantie betreft doet het Kamergebouw wel onder voor het Big Brother-huis, maar niet veel. Overal hangen microfoons en camera’s.

En dat is ook precies de bedoeling, hoor ik een week later van Peter van Wensem, hoofd Stafdienst Communicatie van de Tweede Kamer. Het is de week voor het kerstreces en iedereen voor en achter de schermen praat en beent in een opvallend hoge versnelling. De tijd wordt niet uit het oog verloren, want het is dinsdagmiddag en dan vindt het wekelijkse vragenuurtje, live uitgezonden op NPO 1, plaats.

‘Alles wat hier gebeurt willen we laten zien,’ zegt Van Wensem. Het Huis moet transparant zijn en de democratie voor iedereen zichtbaar. Dat zijn grote, verheven woorden, maar zo is het wel.’ Hij benadrukt dat de verslaglegging van vergaderingen losstaat van politiek en journalistiek. ‘Wij houden ons bezig met het zichtbaar maken van de Nederlandse democratie en het parlementaire werk.’

Met ongeveer 880 plenaire vergaderuren en 1300 commissievergaderuren per jaar is dat een flink pakket. ‘Alles moet beschikbaar of terug te vinden zijn en op zo veel mogelijk plaatsen landen.’

Omdat internet het hele medialandschap heeft veranderd, is het aantal partijen dat gebruikmaakt van beeldfragmenten enorm gegroeid. Van Wensem: ‘SBS, nu.nl, ze willen allemaal bewegende beelden. In de oude situatie moesten ze daarvoor bij het samenwerkingsverband zijn en bovendien werd er een vergoeding gevraagd.

Dat was niet voor iedereen even aantrekkelijk. Nu kunnen alle partijen bij ons terecht, gratis. Alle drempels zijn weg.’ Het Genootschap van Hoofdredacteuren adviseert de Kamer over de onafhankelijke journalistieke registratie van de debatten.

Inmiddels hebben circa twintig redacties een account waarmee ze toegang hebben tot beelden in hoge resolutie, dus geschikt voor uitzending. Burgers kunnen via Debat Direct en Debat Gemist materiaal krijgen en er in feite mee doen wat ze willen.

Allemaal modern en aardig maar hoe vind je in bijna 2200 uur vergaderbeeld wat je zoekt? De locatie is bijna dezelfde, alle acties op het oog inwisselbaar en de actoren zijn ook niet altijd even makkelijk uit elkaar te houden. Daarom worden tijdens elk debat door de Dienst Verslag en Redactie live markeringen en namen van onderwerpen en personen aangebracht in het videobeeld. Die ankerpunten zijn essentieel voor het ontsluiten en terugvinden als het gaat om de inhoud.

Daarnaast wordt het gesproken woord al 170 jaar door de Dienst Verslag en Redactie vastgelegd in de Handelingen. In een strak roulatiesysteem halen medewerkers beurtelings steeds vijf minuten vergadering op en werken dat uit. Automatische spraakherkenning zorgt ervoor dat het verslag als ondertiteling op Debat Gemist verschijnt.

Live ondertitelen is kostbaar en niet iedereen kan het, zegt diensthoofd Rian Schwarz. ‘Dat doen we nu nog alleen bij het mondelinge vragenuur en veelbekeken debatten.’ Volgens Schwarz is het topsport. ‘Als je dat ziet, krijg je de zenuwen en schiet je hart in de keel. Onze ondertitelaars werken met respeaking, waarbij ze de zinnen van de sprekers samenvatten. Het spraakherkenningssysteem Dragon zet dat om in ondertiteling.’ Een slim maar ook kwetsbaar systeem.

‘We zijn geen John de Mol,’ zegt audiovisueel adviseur Rob Fransen, ‘het gaat ons niet om de kijkcijfers.’ Hij is verantwoordelijk voor de technische infrastructuur en kent in het Kamergebouw de plek van elke camera en microfoon. Niet alleen in de plenaire zaal maar ook in de commissiezalen. ‘In die zalen hangen robotcamera’s en daar komt geen regisseur meer aan te pas.

Eigenlijk zorgen de Kamerleden er zelf voor dat ze in beeld komen, want als ze de knop van de hun microfoon indrukken, wordt de camera op hen gericht. Om harde schakelingen te voorkomen zit er altijd een totaalshot tussen de verschillende close-ups.’ Opstaan tijdens een debat om je woorden kracht bij te zetten is zinloos. ‘Men moet wel blijven zitten. De camera’s zijn gefixeerd binnen bepaalde kaders.’

In de plenaire vergaderzaal geldt die restrictie natuurlijk niet. Fransen: ‘Ik denk dat we het heel goed voor elkaar hebben. Er zijn vijf camera’s en dat waren er vier. Allemaal HD en in de toekomst gaan we wellicht naar 4K of 8K. We volgen Hilversum daarin.’

En al 28 jaar volgt Hilversum de keuzes van regisseur Peter Nieman. Sinds 1992 brengt hij het Haagse debat in beeld, maar ondanks zijn ervaring kan het beeld elk moment op zwart gaan. Want tot mijn grote schrik zie ik in de regieruimte een vol glas vruchtensap en twee koffiebekers naast zijn mengpaneel staan. ‘Er is er hier nog nooit eentje omgevallen,’ zegt hij om mij te kalmeren. Oké. Twee weken per maand zit hij op deze plek en er zijn niet veel mensen die meer Kamerleden van gezicht kennen. Zijn werkplek oogt enigszins onnatuurlijk omdat hij de Tweede Kamer in zijn rug heeft. ‘Best luxe dat ik over mijn schouder de Kamer in kan kijken.’

Een halfuur voor het vragenuurtje begint, vertelt de regisseur in alle rust wat hij zo meteen gaat doen. ‘Straks opent de voorzitter. Ik heb een spoorboekje en een lijst van de vragen die komen. Dan is het volgen wat er gebeurt. Kamerleden maken het debat. Je moet het moment pakken en daar heb ik vijf camera’s voor. Toen er vier waren moest ik vak K en de spreker met dezelfde camera doen. Was je altijd te laat.’

In de oude Kamer was er meer personeel, maar dat was niet per se beter. ‘Toen stonden achter de groene gordijnen nog echte cameramannen vaak urenlang te wachten. Als er dan eindelijk iets gebeurde waren ze zo versuft dat ze te laat kwamen.’

Voor Nieman is elk debat in principe even belangrijk. ‘Soms gaat het over een gemeentelijke herindeling in een plaats waarvan je denkt: hebben ze daar ook euro’s? Kijken misschien drie mensen naar, maar moet je wel laten zien.’ Hoewel televisie gebaat is bij drama is Nieman daarin nogal terughoudend, althans wat ‘externe’ factoren betreft.

De emotionele taferelen op de publieke tribune bij het debat met voormalig staatssecretaris Snel over de toeslagenwet vergeet hij dan ook het liefst. ‘Dat was afschuwelijk. Allemaal huilende mensen op de tribune. Er is ook ooit een man vanaf de tribune naar beneden gesprongen. In een split second ga je met hem mee, maar je weet dat hij zo neerkomt en misschien zelfs overlijdt. Dat wil je niet laten zien, dus schakel je over naar een totaalshot. Moet je allemaal rekening mee houden. Stel dat je zelf zoiets overkomt, dan wil je ook niet in beeld.’

Want eenmaal uitgezonden, blijven beelden herhaald worden of anders circuleren ze wel op sociale media. Zijn heldere persoonlijke ‘mediacode’ geldt voor de hele zaal, al wordt die bij Kamerleden en ministers minder stringent toegepast dan bij toeschouwers. ‘Hans Hoogervorst van de VVD, destijds minister van Financiën, stak bij de Algemene Beschouwingen een vinger in zijn keel toen Wouter Bos van de PvdA aan het woord was.

Dat kotsgebaar kent iedereen en daar heeft hij ’s avonds nog zijn excuses voor aangeboden. Voor mijn shot, eigenlijk best raar.’ Ondertussen is het 13.55 uur geworden en moet Nieman aan het werk. De drankjes staan nog op zijn desk. Puntje van orde, maar het valt buiten het zicht van mevrouw de voorzitter. Terug naar Hilversum.