Uit de droom

‘We screwed up.’ Dat schreef The Correspondent op 30 april 2019 in een brief aan zijn leden en op Twitter. De journalistieke start-up had via crowdfunding tweeënhalf miljoen dollar binnengehaald voor het Engelstalige zusje van de Nederlandse Correspondent. De campagne werd gevoerd vanuit New York: oprichters Rob Wijnberg en Ernst-Jan Pfauth verhuisden zelfs voor een jaar naar de VS.

Ze probeerden zich in het Amerikaanse publieke debat te mengen en deden er alles aan om lokale boegbeelden ervan te overtuigen hun plan te steunen. Het lukte ze om bekende mediamensen aan zich te binden, zoals Jay Rosen, journalistiekprofessor aan New York University, en David Simon, schrijver van tv-series als The Wire. Rosen was zelfs te gast in het populaire praatprogramma The Daily Show om The Correspondent te promoten. De campagne zelf kostte 1,8 miljoen dollar, betaald uit allerlei fondsen. Het geld om de Engelstalige site op te zetten, werd net op tijd binnengehaald en de champagne kon open in New York.

Maar die locatie bleek toch wel erg duur om een redactie te vestigen, en vanuit Amsterdam kon men ook prima over wereldproblemen schrijven. The Correspondent meldde eind maart dat er geen redactie in New York zou komen. Dat bericht viel helemaal verkeerd.

Zainab Shah, de eerste Amerikaanse werknemer, nam ontslag en vertelde in een genadeloos interview met vakwebsite Nieman Lab dat ze zich ‘verraden’ voelde. Allerlei steunbetuigers trokken zich terug. Wijnberg reageerde eerst nog laconiek, Pfauth was afwezig omdat zijn vrouw net aan het bevallen was. Het duurde een volle maand voor de knieval kwam met een brief waarin men schreef ‘slecht gecommuniceerd’ te hebben. Toen was de pr-ramp echter al compleet.

Tegen die tijd wist Leendert van der Valk ook dat hij zijn deadline niet ging halen. De bedoeling was om zijn boek De Correspondent in Amerika uit te brengen rond de lancering van de Engelstalige site op 30 september, maar door de nieuwe ontwikkelingen moesten er nog wat hoofdstukken aan toegevoegd worden. Van der Valk volgde De Correspondent al jaren als onafhankelijk journalist, en toen de plannen om de oceaan over te steken bekendgemaakt werden, zag hij daar een boek in. Of het een jongensboek zou worden of een tragedie, dat was toen nog de vraag.

The Correspondent werd in de Amerikaanse markt gezet als #unbreakingnews: een ‘radicaal’ andere benadering van de actualiteit. Geen scoops, hijgerigheid en meninkjes, maar diepgravende en genuanceerde verhalen op een heldere, rustige website zonder advertenties. In 2013 was het in Nederland met die benadering wel gelukt om deze journalistendroom werkelijkheid te maken: voor De Correspondent was het startkapitaal binnen acht dagen binnen. De ledenteller liep door tot 60.000, waardoor Wijnberg en Pfauth samen met ontwerper Harald Dunnink en technisch directeur Sebastian Kersten een succesvolle journalistieke onderneming uit de grond konden stampen.

Toen Van der Valk hoorde van de uitbreidingsplannen vond hij het moeilijk in te schatten hoe realistisch de kansen waren. ‘Het was ambitieus, maar dat was hun plan voor Nederland ook en dat is ze toch maar mooi gelukt. Als iemand het kan, zijn zij het wel, dacht ik.’

Van der Valk kreeg voor zijn boek de medewerking van De Correspondent en ging te werk volgens het aloude fly-on-the wall-principe. ‘Ik probeerde mezelf onzichtbaar te maken, hoewel dat niet altijd lukte in het krappe kantoor in New York. Verder heb ik veel interviews gehouden met de oprichters, medewerkers, oud-medewerkers en deskundigen. Het verhaal van The Correspondent is namelijk ook een mooie aanleiding om een beeld te schetsen van wat er nu speelt in de media: thema’s als fake news en filterbubbels. En op belangrijke momenten in de campagne probeerde ik er natuurlijk bij te zijn.’

Of hij een band met zijn onderwerp heeft opgebouwd? ‘Mwah,’ zegt de schrijver. ‘Ik denk dat we het geen van allen erg zouden vinden om elkaar twee jaar niet te zien. Natuurlijk praatten we af en toe over koetjes en kalfjes, maar we bewaarden professionele afstand.’

‘Het is spannend om iemand te laten meekijken,’ zegt Rob Wijnberg zelf. ‘We hebben toegezegd uit overtuiging, wij vragen anderen ook om transparantie. Bovendien is het ook wel een eer als iemand je wil volgen. Ook als het niet vlekkeloos gaat, dat hoort er allemaal bij. Het was ook niet de bedoeling dat het boek een pr-verhaal werd, anders hadden we het zelf wel geschreven. Ernst-Jan en ik zijn fan van bedrijfsbiografieën en het interessantst en leerzaamst zijn de passages waarin dingen misgaan.’

Een belangrijk deel van het boek gaat over een paradox die onlosmakelijk verbonden is met De Correspondent: aan de ene kant propageren ze nuance, inhoud en antinieuws, aan de andere kant slaan ze hard op de marketingtrom om aandacht en zo nieuwe leden te genereren. ‘Dat is het lastige,’ zegt Van der Valk. ‘Ze willen af van de aandachttrekkerij van het nieuws, de politiek en het meningencircus, maar om zelf aandacht te krijgen, deden ze volop mee aan dat circus, en daar hadden ze ook plezier in. Rob noemde het een keer de dubbele inborst van De Correspondent, maar ik vind dat hij daar wat luchtig over doet, want het is een problematische tegenstelling.’

Wijnberg: ‘Die tegenstelling is onherroepelijk. Je kunt jezelf niet buiten de maatschappij plaatsen, je moet af en toe aanhaken bij het systeem waar je kritisch op bent. Dat is ironisch, dat klopt, maar om dat hypocriet te noemen – dan pas je een soort monnikenstandaard toe. Dan is negentig procent van het leven hypocriet.’

‘Vertrouwen is het overkoepelende thema van het boek,’ zegt schrijver Van der Valk. ‘Enerzijds is het vertrouwen in de journalistiek aangetast, vooral in Amerika. The Correspondent beloofde daar tegenwicht aan te bieden. En aan de andere kant is er het ondernemersvertrouwen: het vertrouwen van de leden om geld te investeren in een nog onbekend bedrijf dat voet aan de grond moest zien te krijgen in een overvolle markt. Dat botste af en toe.’

‘Transparantie over onze journalistiek zit heel erg in ons DNA,’ bevestigt Wijnberg, ‘maar keuzes over de koers van het bedrijf maakten we achter de schermen. We hebben nu geleerd dat we die opvattingen veel verder door moeten voeren, ook als organisatie in het algemeen. Veel zaken die zijn misgegaan, hebben daarmee te maken.’

De Correspondent blaast hoog van de toren over moraliteit en integriteit van de journalistiek. Logisch dus dat ze zelf ook langs een strenge meetlat werden gelegd. ‘In het boek heb ik hun eigen maatstaven als toetssteen gebruikt,’ zegt Van der Valk. De oprichters komen in het boek over als een stel ambitieuze jonge honden die hun eigen jongensboek proberen te schrijven en daarbij soms blind zijn voor de valkuilen. ‘Dat klopt ook wel,’ vindt Wijnberg. ‘Harald, Sebastian, Ernst en ik weten heel goed wat we willen en waarom, maar dat wordt gecombineerd met naïviteit over hoe je daar moet komen. We zijn niet calculerend; dat is onze kracht, maar ook onze zwakte.’

Inmiddels is het boek er, een paar maanden nadat de Engelstalige site zonder veel bombarie de lucht in is gegaan. De hoofdpersonen mochten het vooraf lezen om het te controleren op feitelijke onjuistheden. ‘Ik vind dat ze het sportief hebben opgepakt,’ zegt Van der Valk. ‘Ze hebben gereageerd op een aantal feitelijkheden in het boek, maar niet op mijn interpretatie van die feiten, terwijl ik niet denk dat ze het daar helemaal mee eens zijn.’

Wijnberg noemt De Correspondent in Amerika ‘een geslaagd boek’. ‘Al ben ik de slechtste lezer om een oordeel te vellen, want ik heb het verhaal zelf meegemaakt. De werkelijkheid is nog veel tegenstrijdiger, toevalliger en gekker dan je ooit in een boek samengeperst krijgt. Het is een sterke vereenvoudiging, maar ik hoop dat er voor de lezers lessen in zitten die van waarde kunnen zijn.’