Overleven op de ambulance

‘Je hoopt een botsing of een schietpartij te zien,’ grinnikt Juan Ochoa. ‘Dat vind ik leuk.’ Dan: ‘Ik wil heus niet dat mensen gewond raken.’

Dat Juan houdt van een beetje spanning en sensatie kun je deze jonge ambulancebroeder moeilijk verwijten. Net zeventien is hij, een kind nog in feite; als Juan zijn aanstekelijke lach lacht, zie je zijn beugel. Maar Juan leeft als een volwassene: hij is fulltimechauffeur en ambulancebroeder op de privéambulance van de familie Ochoa. Samen met zijn vader en zijn kleine broertje probeert hij al rondrijdend de eindjes aan elkaar te knopen. En dat valt niet mee, want slechts dertig procent van de patiënten betaalt. Net als andere private ambulancediensten vechten de Ochoa’s om als eerste bij een ongeval te zijn.

Welkom in Mexico-Stad, waar op negen miljoen inwoners slechts 45 staatsambulances rijden. Dat tekort wordt aangevuld met commerciële ambulances, zoals die van de familie Ochoa. Hun auto’s komen vaak uit het buitenland; naar de medische opleiding van de bemanning is het gissen.

Het bestaan van deze privéambulances is in Mexico zelf al nauwelijks bekend, laat staan daarbuiten, maar dankzij de documentaire Midnight Family (2019) van de Amerikaanse regisseur Luke Lorentzen komt daar rap verandering in. De documentaire werd een ware festivalhit, onder meer op de laatste editie van Idfa.

Het knappe van de film is dat hij ervoor zorgt dat je intens meeleeft met de Ochoa’s, ondanks de ethisch dubieuze situaties waarin zij dagelijks terechtkomen. Want ja, iedereen die ze meenemen moeten ze om geld vragen. Ook, bijvoorbeeld, een vrouw wier dochter in het ziekenhuis niet meer te redden blijkt. Maar tegen de klippen op zijn Juan en zijn vader Fer zorgzame ambulancebroeders die hart hebben voor hun patiënten. Juans mollige broertje Josué gaat ondertussen bijna voortdurend mee in de ambulance, in plaats van in de schoolbanken te zitten. Met grote ogen neemt hij ongeval na ongeval in zich op.

Regisseur Luke Lorentzen is nog maar 27, maar heeft al een prijzenkast vol. Voor Midnight Family, maar ook voor eerder werk en voor het mede door hem geregisseerde Last Chance U: een documentaireserie op Netflix over kansarme Americanfootballspelers. Tijdens het maken van Midnight Family bracht Lorentzen zo’n honderd nachten door in de ambulance van de Ochoa’s. We bellen de regisseur als hij net terug is van het Amerikaanse filmfestival Sundance, waar hij de Special Jury Award for Cinematography veroverde.

Gefeliciteerd! Had u verwacht dat Midnight Family wereldwijd zo’n succes zou zijn?
Lorentzen: ‘Nee, in de verste verte niet! Hoe het publiek zou reageren op de familie Ochoa was tijdens het maken nog maar de vraag, dat was spannend. Ik wilde enerzijds echt laten zien hoe erg de gezondheidszorg in Mexico eraan toe is, maar anderzijds wilde ik dat het publiek nog steeds van de familie Ochoa kon houden en met hen kon meevoelen. Dat was een gok – zeker als je, zoals ik, observerend filmt en dus niet op een presenteerblaadje een mening opdient. Wat ik heb willen laten zien is dat dit gezin én levens moet redden én geld moet verdienen, en dat dat in een falend zorgstelsel niet tegelijkertijd kan. De Ochoa’s zitten vast in een systeem dat ze dingen laat doen die ze anders nooit zouden doen. Een deel van hun beslissingen komt voort uit wanhoop – datzelfde geldt voor de patiënten, en zelfs voor de corrupte politie: niemand heeft genoeg geld om te kunnen overleven. De familie Ochoa heeft het hart op de juiste plaats, maar de luxe om altijd het goede te doen is ze in feite afgenomen. Dat is geen makkelijk bestaan.’

Is Midnight Family ook een waarschuwing: kijk wat er gebeurt als je de zorg aan de markt overlaat?
‘Zeker, ook voor mijn thuisland Amerika bijvoorbeeld. Ik betaal maandelijks 400 dollar aan verzekeringskosten, maar toen ik laatst naar de dokter moest, was ik tweeënhalf uur bezig met uitzoeken waar ik naartoe kon en wat het me zou kosten. Als geld en zorg zo sterk met elkaar vervlochten zijn, krijg je misstanden en ik hoop dat Midnight Family daartegen waarschuwt. Op een subtiele manier, dat wel, want het verhaal komt altijd op de eerste plaats in mijn documentaires. Maar als je een waargebeurd verhaal vertelt, is het eigenlijk onmogelijk om sociale en politieke issues te vermijden. Het startpunt van Midnight Family was het gezin Ochoa zelf, niet het maatschappelijke aspect: de Ochoa’s fascineerden me als personages. Maar via hun perspectief kwam de politieke boodschap vanzelf in de film. Dat is ook hoe ik films maak: ik wil het maatschappelijk engagement er niet opzettelijk in stoppen, maar het op een natuurlijke manier naar voren laten komen, vanuit het verhaal van de hoofdpersonen.’

Hoe bent u bij de familie Ochoa in de ambulance beland?
‘Een paar weken na mijn afstuderen verhuisde ik naar Mexico-Stad; een studiegenoot kwam daarvandaan en moedigde me aan om met hem mee te gaan toen hij terugkeerde. Ik ging ervoor, met het plan er een paar weken te blijven. Ik had wat ideeën voor documentaires, maar die kwamen niet echt van de grond. Maar op een ochtend stond de familie Ochoa geparkeerd voor mijn deur. Ik was nieuwsgierig naar hun familiebedrijfje en zij waren nieuwsgierig naar mij; ze nodigden me meteen uit om met ze mee te rijden. En daar ben ik niet meer mee opgehouden. Alles heb ik zelf gefilmd; als er een crew bij was geweest, zou de intimiteit verloren zijn gegaan. Langzaam kregen we een hechte band, op en af heb ik zo’n tweeënhalf jaar gefilmd. Dat heeft me veel gedaan: ik zag de wereld opeens vanuit een heel ander perspectief, moest mijn eigen ideeën over goed en kwaad tegen het licht houden. Ik hoop dat er iets vergelijkbaars gebeurt bij kijkers van de film.’

Was u destijds al op de hoogte van het ambulancetekort in Mexico?
‘Nee, ik had geen idee. Erg weinig mensen weten ervan, ook in Mexico; mijn studiegenoot wist bijvoorbeeld van niks, en zelfs voor lokale politici die ik sprak was het nieuw. Misschien niet eens zo heel zo gek, want je denkt eigenlijk alleen aan ambulances als je er zelf eentje nodig hebt; als dat één keer in je leven is, is het veel. Mede daarom zijn die particuliere ambulances onder de radar gebleven. Doe je onderzoek naar het fenomeen, dan zie je dat de Mexicaanse overheid ook gewoon liegt: ze beweren dat er in Mexico-Stad veel meer staatsambulances rondrijden dan die 45. Midnight Family komt op 6 maart eindelijk uit in Mexico; duimen dus dat er ook een hoop lokale machthebbers naar kijken.’

In Midnight Family blijven sommige vragen over de familie Ochoa onbeantwoord: waar de moeder van het gezin is, bijvoorbeeld, of waar ze hun medische kennis hebben opgedaan. Waarom heft u daarvoor gekozen?
‘Ik wil dat de film één grote ervaring is: dat je als kijker een spannende rit maakt van tachtig minuten [op NPO 2 is de ingekorte versie van zestig minuten te zien, red.] achter in de ambulance, terwijl je allerlei verschillende emoties beleeft. Sommige informatie heb je nodig om tot een emotie te komen, andere informatie belemmert de emotie juist. Het is balanceren: wat is de minimale info die je als kijker nodig hebt om de wereld van die ambulance te ervaren? Sommige vragen heb ik bewust onbeantwoord gelaten. Maar in interviews heb ik ze sindsdien allemaal beantwoord, haha, dus bij dezen: de moeder wilde niet in de film, omdat ze een moeizame relatie heeft met Fer, de vader. Zij werkt ook niet op de ambulance. En Fer heeft zijn medische kennis uit een opleiding bij het Mexicaanse Rode Kruis, daar is hij begonnen als ambulanceverpleegkundige. Die kennis heeft hij weer doorgegeven aan zijn zoon.’

Vonden de patiënten het wel oké dat u erbij was met uw camera?
‘De eerste tijd filmde ik met een camera die op de voorruit vastzat. In die weken verzamelde ik beetje bij beetje de moed om patiënten toestemming te vragen om ook achter in de ambulance te filmen. Verrassend veel van hen waren bereid om gefilmd te worden en hun verhaal te delen: de helft ongeveer. Toch heb ik erop gelet dat ze niet meer dan noodzakelijk in beeld zijn. Want ik wilde niet dat de film over de patiënten ging; ik wilde geen bloed, geen gruwelijke details. Dat soort dingen laat ik liever aan de verbeelding van de kijker over. De focus van de film is de familie Ochoa.’

Hoe is het nu met de familie?
‘Goed, maar hun leven is nog steeds zwaar en onvoorspelbaar. Soms verdienen ze een tijdje genoeg om normale uren te werken, dan gaat het weer minder en moeten ze vechten om te overleven. Ik bel vaak met ze, ik mis ze echt. Binnenkort ga ik ook weer bij ze langs. Ze hebben gelukkig genoten van de documentaire: al bij scène één moesten ze keihard lachen. En ze waren verbaasd dat het zo’n professionele film was geworden, haha, dat hadden ze niet verwacht van die jonge jongen die de hele tijd met ze meereed. Of er een opvolger kan komen van Midnight Family? Het zou zeker kunnen, maar ik weet niet of ik dat zelf nog een keer in me heb.’

U hebt met uw 27 jaar al veel bereikt als documentairemaker: talloze festivaloptredens, nominaties en prijzen, een serie op Netflix… Welke ambities heeft u nog?
‘Toen ik begon met films maken, had ik nooit gedacht dat ik daar zelfs maar mijn huur van zou kunnen betalen. Maar ik heb veel geluk gehad. Langzamerhand merkte ik dat mijn films iets teweegbrachten bij het publiek. Daar ben ik heel dankbaar voor, en ik hoop gewoon nog heel veel films te maken. Mijn drijfveer is het publiek een ervaring te geven. Een rijke ervaring, waarbij je mensen, gevoelens en werelden leert kennen waar je normaal gesproken geen toegang toe hebt. Documentaire is een heel krachtig middel om grip te krijgen op wie we zijn. En op wat er toch in godsnaam aan de hand is allemaal.’