Geen zorgen, maar daden

Als je inzoomt is het bijna een liefdevol tafereel: een agent die voorzichtig aan een vinger wrikt en trekt, en de vinger met behulp van cola probeert los te weken van het glas. De rest van de hand ligt roerloos op de ruit. Wie uitzoomt ziet waar deze scène zich afspeelt: in de etalage van de H&M in Amsterdam. De eigenaar van de vinger is Robin Bruisje, die met secondelijm hun hand heeft vastgelijmd aan de winkelruit. Robin is halfnaakt, hun tepels keurig afgeplakt met roze tape. Voor hun kruis hangt een kartonnen broekje met de tekst: ‘Mijn broek zakt af van H&M’s leugens.’ Samen met andere actievoerders van Extinction Rebellion vraagt hen aandacht voor greenwashing door de kledingketen: H&M pretendeert een hart te hebben voor duurzame kleding, maar, stellen de activisten, in de praktijk wordt het grootste gedeelte van de kleding nog altijd milieuonvriendelijk en met weinig oog voor mensenrechten geproduceerd. Als het de agent is gelukt om Robin los te weken van de ruit gaat hen mee in het politiebusje. Hen zit zes uur vast in de cel.

‘Er groeit een angstige klimaatgeneratie op,’ zegt Eef Hilgers, regisseur van de VPRO-documentaire We Are Fucked! Ze sprak veel jongeren die bang zijn dat ze grote klimaatrampen gaan meemaken, dat de wereld eraan gaat. ‘Onder de tieners en twintigers van nu leeft heel sterk het gevoel dat zij de rotzooi moeten opruimen van de generaties voor hen, terwijl ze zelf weinig in de melk te brokkelen hebben. Dat geeft een machteloos gevoel. Een steeds grotere groep wil dat niet zomaar laten gebeuren. Zij gaan actievoeren om hun stem te laten horen en hun angsten te beteugelen. Greta Thunberg is heel belangrijk in die beweging. Door haar zijn veel jongeren zich bewust geworden van de impact van klimaatverandering op hun leven.’

De documentaire volgt drie jongeren die hun zorgen omzetten in daden. Een van hen is de 26-jarige Robin Bruisje, die klimaatbewust is opgevoed en inmiddels activistischer is dan hun ouders. ‘Als tiener was Robin al iemand die buiten het systeem stond,’ zegt regisseur Hilgers. ‘Ik denk dat hen daardoor als een buitenstaander naar hun omgeving kan kijken. Dat hen zich bijvoorbeeld eerder dan iemand anders afvraagt waarom merkkleding belangrijk is.’

Robin groeit op in een klein dorp in West-Friesland. Daar voelt hen zich vooral opgesloten. ‘Ik droeg alternatieve kleding, veel tweedehands, en verfde mijn haar in allerlei kleuren. Ik zou mezelf een emo noemen,’ vertelt Robin. ‘Het dorp benauwde mij. We komen er niet vandaan, ik voelde me een outcast. Er was weinig te doen waardoor ik op geen enkele manier werd gestimuleerd om me te ontwikkelen. Nergens kon ik mijn ei kwijt.’ Moeder Karin van den Berg maakt zich soms zorgen. ‘Robin is extreem in gevoelens, altijd geweest. Ze kan heel blij zijn, maar ook superverdrietig of boos. Als puber sloot ze zich soms helemaal af voor iedereen en was ze erg somber.’ Robin vindt een uitlaatklep op de dansvloer. ‘Ik ging naar raves en undergroundfeesten. Daar ontmoette ik gelijkgestemden. Een verademing.’

In het dorp probeert hen zich zo veel mogelijk koest te houden. ‘Tussen mijn vijftiende en mijn negentiende leefde ik undercover. Ik paste me maar een beetje aan om niet op te vallen en van niemand last te hebben.’ De toestand in de wereld is in hun puberjaren op de achtergrond aanwezig. ‘Toen ik een jaar of elf was, zag ik de documentaire An Inconvenient Truth van Al Gore. Toen dacht ik: what the fuck, waar zijn we mee bezig? Dat maakte me wel bang, ik had het erover met mijn vrienden. Maar in ons dorp woonden veel boeren die geen interesse hadden in het onderwerp.’

‘Buren vonden het raar dat wij vegetarisch aten,’ vertelt Karin van den Berg. ‘In het dorp zetten de mensen om halfzes aardappels, vlees en groenten op tafel. Hoewel wij niet extreem ecologisch leefden, vonden ze ons toch vreemde vogels. Mijn andere dochter, Merel, had daar veel last van, zij wilde zijn zoals iedereen. Bij Robin gebeurde het tegenovergestelde: die kreeg de behoefte om uit te vliegen.’

Dit doet hen dan ook en Amsterdam blijkt een verademing. Robin gaat er werken bij de Kinki Kappers en begint aan een studie filosofie. Tijdens het eerste jaar van die opleiding wordt hen wakker geschud. Door Teun van de Keuken en Roland Duong. ‘Ik zag de driedelige documentaire De slag om de klerewereld. De makers bezochten fabrieken waar arbeiders onder bizarre omstandigheden zaten te werken. What the fuck, dacht ik. Hoe kan dit?! En waarom wist ik dit niet?! Waarom heb ik hier op school niets over geleerd?’ Karin van den Berg merkt direct hoeveel impact de beelden op haar dochter hebben. ‘Ze was superdown en maakte zich ontzettend veel zorgen over de toekomst.’

Het activisme van Robin begint op papier. ‘In het eerste jaar van mijn studie filosofie schreef ik een paper over de mode-industrie. Mode is cultuurgoed en de manier waarop we onze mode-industrie hebben ingericht zegt iets over hoe we willen samenleven, over kapitalisme, over sociale structuren. Ik ben afgestudeerd op de vraag hoe we een culturele transformatie kunnen doormaken. Daarvoor heb ik me verdiept in de Oudgriekse filosoof Epicurus. Hij was eigenlijk een echte hippie. Een hedonist, maar niet iemand die zo veel mogelijk wil consumeren. Hij zegt juist dat we gelukkig kunnen worden door innerlijke rust te vinden: kijk naar je werkelijke verlangens in plaats van bullshit als macht en status na te streven. Je kunt dat toepassen op de consumptiemaatschappij door je af te vragen of je spullen echt nodig hebt, of dat je ze alleen maar wilt hebben omdat ze je zijn aangepraat. Onze consumptiecultuur moet veranderen.’

Je kunt proberen de consumptiecultuur te veranderen door er theoretische papers over te schrijven. Maar dat gaat Robin niet ver genoeg. Wanneer actiegroep Extinction Rebellion in 2018 in Groot-Brittannië wordt opgericht, volgt hen de groep met interesse. ‘Yes, dacht ik: eindelijk wat burgerlijke ongehoorzaamheid!’ Met vreedzame en creatieve acties probeert Extinction Rebellion het dagelijks leven even te ontwrichten en zo aandacht te vragen voor de klimaatcrisis. In 2019 ontstaat de eerste Nederlandse afdeling, waar Robin zich direct bij aansluit. ‘Ik vond het supervet en bovendien heel goed georganiseerd. Ze zochten iemand om acties te coördineren, daar heb ik me voor aangemeld. Ik coördineer alle acties die met mode te maken hebben en beheer de Instagram-pagina. Een groot deel van mijn leven bestaat inmiddels uit actievoeren of acties organiseren.’

De rebellen lijmen zich op de Zuidas vast aan de grond, lezen boeken voor de Apple Store, repareren gratis kapotte kleding en voeren actie tegen grote merken die Oeigoerse arbeiders uitbuiten. En afgelopen november lijmden Robin en haar medeactivisten zich dus vast aan de etalageruit van H&M. ‘Per actie hebben we een ander doel voor ogen. Soms willen we greenwashing aan de kaak stellen, consumenten bewust maken of bedrijven onder druk zetten.’ Het uitgangspunt is bij alle acties hetzelfde. ‘We gebruiken geen geweld. Met plunderen bereik je je doel niet,’ meent Robin. ‘Ik heb wel een fase gehad dat ik mensen het liefst hun plastic tasje uit de hand wilde rukken, maar daar schiet je niets mee op. Bovendien zijn het de grote bedrijven die aan uitbuiting doen. Zij terroriseren half-Zuidoost-Azië, wij halen gekke shit uit om dat bloot te leggen.’

Maar al opereert Extinction Rebellion geweldloos, activisme kan wel agressie oproepen. Best intimiderend, zo’n groep lawaaierige rebellen met megafoons midden in de Kalverstraat. Voor Robin is het iedere keer weer spannend hoe een actie uitpakt. ‘Spannend, eng, opwindend, dat is het allemaal. Ik heb heel erg het gevoel dat we onze ruimte terugpakken. Dat we eindelijk iets vets doen. Je bereidt je er mentaal op voor dat je in de cel belandt.’ Naast het terugclaimen van ruimte brengt het actievoeren Robin nóg iets belangrijks: een groep mensen bij wie hen zich – eindelijk – thuisvoelt en waar hen helemaal zichzelf kan zijn. ‘Actievoeren geeft een enorm gevoel van saamhorigheid: jippie, ik sta niet alleen. Al deze mensen voelen dezelfde urgentie, denk ik als ik daar zit. De energie die vrijkomt is enorm.’ Sinds hen hun klimaatzorgen heeft omgezet in daden is Robin minder somber. ‘Ik voel me bevrijd. Ik lig er minder wakker van dat de wereld naar de klote gaat. Het scenario dat we waarschijnlijk met z’n allen ten onder gaan, heb ik geaccepteerd, maar alles wat we daartegen kunnen doen, al is het maar iets kleins, is meegenomen.’

Ook Robins moeder ziet dat haar kind opgewekter is. ‘Ik ben heel blij dat ze de mensen van Extinction Rebellion heeft ontmoet,’ zegt Karin van den Berg. ‘Ze is veel minder somber. Het geeft haar houvast dat ze nu een verschil kan maken. Bovendien zijn het allemaal hele leuke en lieve mensen.’ En dat Robin met blote borsten in de etalage van de H&M staat, is dat even slikken voor een moeder? ‘Het maakt me juist ontzettend trots! Ik vind het superstoer van haar.’

Van den Berg behoort tot de generatie die er, volgens de jonge garde, een puinhoop van gemaakt heeft op aarde. Ze probeert zich daar niet persoonlijk door aangevallen te voelen. ‘We hadden als gezin wel meer kunnen doen, dat klopt. Heel veel dingen wisten we ook niet. Ik denk niet dat je individuele consumenten verantwoordelijk kunt houden, maar dat betekent niet dat je niks moet doen: elk snippertje telt. Ik heb vroeger nooit actiegevoerd, zoals Robin. Door haar heb ik een paar demonstraties bezocht en ik help Extinction Rebellion vanaf de zijlijn. Nu is de tijd gekomen dat ze mij op sleeptouw neemt.’