Jong en bezorgd

‘Niet te geloven dat ze vlees en melkproducten serveren op zo’n evenement,’ verzucht de vijftienjarige Greta Thunberg op een klimaattop waar volwassenen ongegeneerd een hamburger naar binnen zitten te werken. Het is december 2018 en in een paar maanden tijd is Greta bekend geworden door in haar thuisland Zweden te staken voor het klimaat. Op uitnodiging van de Verenigde Naties (VN) is ze met haar vader naar Katowice in Polen afgereisd, waar ze diplomaten, politici en klimaatspecialisten mag toespreken. Het is haar eerste uitstapje naar het buitenland en omdat de principiële Greta weigert om in een vliegtuig te stappen, zien we hoe zij en haar vader een veerboot pakken, in een elektrische auto rijden en daarin weinig appetijtelijke vegetarische pasta’s opwarmen. Greta maakt zich niet alleen boos over de opwarmende aarde, ze voegt ook de daad bij het woord.

Het begon allemaal een paar maanden eerder met een sit-in voor het Zweedse parlementsgebouw, waar Greta met een spandoek met daarop ‘Skolstrejk för klimatet’ (schoolstaking voor het klimaat) de aandacht trok. In de documentaire I Am Greta horen we sommige voorbijgangers zeggen dat ze op school hoort te zijn. Andere vlijen zich naast haar neer en spreken hun bewondering uit. De Zweedse filmmaker Nathan Grossman werd getipt door een vriend over de stakende tiener en hij dook meteen in Greta’s verhaal. Aan het Amerikaanse tijdschrift The Hollywood Reporter vertelt Grossman dat hij in eerste instantie dacht dat het een korte film zou worden over jonge activisten, waarvoor de opnamen hooguit drie weken zouden duren. Uiteindelijk volgde hij Greta een jaar lang en filmde haar tijdens demonstraties en politieke bijeenkomsten in Europa en in de Verenigde Staten.

Het is knap hoe de regisseur de gekte rondom de tiener vanuit haar perspectief heeft weten te vertalen naar het scherm. Zo zien we bijvoorbeeld een vastberaden Greta handjes schudden met de Franse president Emmanuel Macron in een van zijn ‘paleizen’, terwijl Grossman ook toont hoe ze tijdens een EU-top in Brussel backstage wordt gehinderd door overenthousiaste ambtenaren die allemaal een selfie met haar willen. De aangrijpendste beelden in de film zijn die van een oververmoeide Greta die met een klimaatneutrale zeilboot de Atlantische Oceaan oversteekt om te kunnen spreken in het VN-hoofdkwartier in New York. Twee weken lang trotseert ze met een kleine crew de hoge golven, terwijl ze korte nachten maakt. Met tranen in de ogen vertelt ze dat ze haar honden mist en dat de chaotische levensstijl van de afgelopen maanden haar eigenlijk te veel wordt.

Uit niets blijkt dat Greta door haar ouders is geïndoctrineerd of naar voren is geschoven als ‘spreekpoppetje’ van klimaatactivisten om geld in het laatje te brengen, zoals boze tongen beweren. ‘Wie naar haar boodschap luistert hoort geen nieuw geluid, maar ziet hooguit een nieuwe marketingstrategie. Hier wordt een kind gebruikt voor de goede zaak,’ aldus columnist Marcel van Roosmalen. De Amerikaanse oud-president Donald Trump, van wie algemeen bekend is dat die niet gelooft in klimaatverandering, twitterde na een van haar vurige speeches dat ze een cursus woedebeheersing zou moeten volgen. Helaas blijft het niet bij wat gemene tweets en columns; in de documentaire zien we Greta’s vader uit voorzorg een EHBO-cursus volgen na doodsbedreigingen aan hun adres.

Waarom lopen de gemoederen zo hoog op wanneer we het over Greta Thunberg hebben? Waarom is ze het mikpunt van kritiek, terwijl ze op vreedzame wijze strijdt voor een beter milieu? Volgens Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar Sociale Verandering en Conflict aan de Vrije Universiteit Amsterdam, worden Greta’s gedachtegang en acties geïnterpreteerd vanuit een gepolariseerd debat rondom het klimaat. Van Stekelenburg: ‘Met haar protest voedt Greta heel stevig de positie van mensen die zich grote zorgen maken over klimaatverandering. Aan de andere kant is er een grote groep die zegt dat het onzin is, en wat je dan ziet is dat die twee partijen elkaar over en weer stereotyperen.’

Ook Greta ontkomt niet aan stereotypering. Door veelal rechtse media wordt ze getypeerd als een angstig kind dat meer moet ontspannen en minder moet drammen, maar veel generatiegenoten, die zich door Greta gehoord voelen, dragen haar op handen. Van Stekelenburg deed onderzoek naar de klimaatspijbelaars die Greta heeft weten te inspireren. ‘We hebben gevraagd aan jongeren of ze zich identificeren met Greta. Identificatie speelt zeker een rol wat betreft hun motivatie om te demonstreren en ze appelleert met name aan jonge meiden.’

In navolging van Greta’s schoolstaking kwamen er in 2019 honderdduizenden klimaatbetogers op de been voor protestmarsen als Fridays for Future en Youth for Climate. Het hoogtepunt was de Global Climate Strike op 20 september 2019 waaraan wereldwijd vier miljoen mensen meededen die actie eisten om klimaatverandering tegen te gaan. Drie dagen later gaf Greta een verpletterende speech in het VN-hoofdkwartier. ‘How dare you?’ zei ze herhaaldelijk tegen wereldleiders. En: ‘We staan aan het begin van een massaal uitsterven en het enige waar jullie over kunnen praten is geld en sprookjes over eeuwige economische groei. Hoe durven jullie!’ Volgens Van Stekelenburg waren er verschillende aspecten waardoor deze speech viral ging. Van Stekelenburg: ‘Het was een erg emotionele toespraak in een politieke context die normaal gesproken erg gericht is op de inhoud. En daar zat Greta ineens in haar paarse trui bij de VN, waar over het algemeen grijze mannen in blauwe pakken rondlopen. Dat was zo’n groot contrast wat betreft leeftijd en gender. Als jonge meid snijdt Greta grote vragen aan en daarbij wijst ze heel duidelijk de volwassenen aan als boemannen, waarmee ze ook het generatieaspect in het klimaatdebat politiseert.’

Time Magazine riep Greta in 2019 uit tot Persoon van het Jaar. Tegelijkertijd noemde de conservatieve Britse journalist Piers Morgan haar een ‘dramaqueen’ en omschreef politiek commentator Michael Knowles haar op de Amerikaanse zender Fox News als ‘een geestesziek kind’. Greta heeft naar eigen zeggen geen boodschap aan alle haters die vinden dat ze meer moet lachen en dat ze buiten de norm zou vallen wegens haar autistische stoornis. De actief twitterende Greta noemt anders zijn, in haar geval het hebben van asperger, een ‘superkracht’ die een hoger doel dient. Het interesseert haar ook geen moer of ze wel of niet populair is, het belangrijkste is volgens haar het terugbrengen van de CO2-uitstoot. Greta’s principes zijn niet obsessief, haar zorgen niet misplaatst, die worden keer op keer bevestigd door wetenschappers. Zelf verwoordt ze het in de documentaire als volgt: ‘Eigenlijk zie ik de wereld helemaal niet zo zwart-wit. Ik denk alleen zwart-wit over de klimaatkwestie. Soms denk ik dat het goed zou zijn als iedereen een beetje asperger had.’