Je leest dit artikel gratis. Wil je meer van de VPRO Gids? Neem een abonnement. Nu 12 weken voor slechts 10 euro. Ik wil meer lezen →
Cecile Elffers
De helft van de mensen menstrueert, toch is ongesteldheid nog steeds een taboe. Het VPRO Medialab-project Maandverbond brengt daar op een vrolijke manier verandering in en leert de jonge deelnemers alles over hun menstruatiecyclus. ‘Je cyclus kan echt je kracht zijn.’
‘Menstruatie? Is dat niet een beetje een nicheonderwerp?’ Vpro Medialab-eindredacteur Annelies Termeer hoorde deze reactie van verschillende mannen toen ze vertelde over het nieuwe project Maandverbond. Hilarisch wel, een niche die bestaat uit vijftig procent van de bevolking. En een opmerking die de noodzaak van Maandverbond mooi onderstreept: kennelijk stoppen we die maandelijkse bloeding en alles daaromheen dusdanig weg dat het een marginale kwestie lijkt.
Líjkt, want er borrelt iets. Vrouwen hebben anno 2021 geen zin meer om te zwijgen over ‘die tijd van de maand’. Ze zijn het zat om bij de dokter niet serieus genomen te worden wanneer ze klachten hebben rond menstruatie of anticonceptie. Activistische tieners eisen gratis maandverband en tampons op de schooltoiletten. En de anticonceptiepil – voor tweedegeneratiefeministen nog de heilige graal – wordt nu kritisch bekeken vanwege de psychische, lichamelijke en seksuele problemen die zij kan veroorzaken.
De boeken De Cyclus Strategie (2020) van de Britse Maisie Hill en Je brein aan de pil (2019) van de Amerikaanse Sarah Hill – geen familie van elkaar – pleiten voor meer kennis over wat zowel je eigen hormonen als door anticonceptie toegevoegde kunstmatige hormonen doen met je lichaam en je geest. Maisie Hill introduceerde ‘de vier seizoenen van de cyclus’: de ovulatie is bijvoorbeeld de zomer, wanneer je je het energiekst voelt, en de menstruatie is de winter, als je meer naar binnen gekeerd bent. Die seizoenenmetafoor laat makkelijk zweverigheidsalarmbellen afgaan, maar Hill baseert zich wel degelijk ook op wetenschappelijk onderzoek over de invloed van vrouwelijke hormonen.
Maandverbond maakt eveneens gebruik van deze seizoensterminologie. Het is een interactief project, gericht op deelnemers tussen de vijftien en vijfentwintig jaar. Zij worden uitgenodigd om op ‘hormoonsafari’ te gaan door lid te worden van een kanaal op de chat-app Telegram, waar de andere deelnemers precies synchroon lopen qua menstruatiecyclus; er zijn 28 verschillende kanalen. Op het kanaal verschijnen filmpjes, interviews en discussies, passend bij het moment in de cyclus: van een vrolijk muziekclipje over ‘oh-oh, oh-oh, oh-ovulatie!’ tot een serieus gesprek tussen de non-binaire Tijn en Thorn over wat menstruatie voor hen betekent. Thorn Roos de Vries is tevens een van de verslaggevers, naast Fatima Warsame, Lize Korpershoek en host Dzifa Kusenuh. Wie zelf niet meedoet op Telegram, kan de filmpjes, audiofragmenten en berichtjes ook online bekijken op de site van NPO 3.
‘Eigenlijk wist ik maar weinig van de cyclus,’ vertelt Maandverbond-host Dzifa Kusenuh (26). ‘Ik ben er heel bleu ingestapt. De invloed van hormonen is echt een eyeopener voor me. Dat je zo naar die informatie moet zoeken, vind ik heel raar. Je zou het gewoon op school moeten leren. Op mijn zestiende ging ik aan de pil. En ik deed best makkelijk over die pil en over seks, want ja, je had toch ook nog de morning-afterpil? Maar als ik nu lees over wat daar allemaal in zit en wat voor effecten die pil heeft, dan schrik ik. Ik had er liever meer over geweten. En dan had ik misschien alsnog gekozen voor de anticonceptiepil of een morning-afterpil, maar dan weet je tenminste wát je kiest. Ik wist ook niet eens dat je, wanneer je aan de pil bent, geen echte menstruatie hebt. Bizar, toch?’
‘Ik wist niet eens dat je, wanneer je aan de pil bent, geen echte menstruatie hebt. Bizar, toch?’
Kusenuh doelt op de zogeheten onttrekkingsbloeding: de ongesteldheid van vrouwen die de pil slikken. Die dus in feite geen echte ongesteldheid is, maar een reactie op het in de ‘pauzeweek’ tijdelijk geen hormonen slikken. Verdiep je je in de geschiedenis van deze nepmenstruatie, dan wordt het pas werkelijk bizar: die voorgeschreven slikpauze van een week, na drie weken anticonceptiepillen slikken, is nergens voor nodig. Een vrouw kan de pil gewoon doorslikken en niet ongesteld worden, en pas een pauzeweek inlassen wanneer het bloed zich na een aantal maanden vanzelf aandient. Dat de pauzeweek en de bijbehorende bloeding een maandelijks onderdeel werd van het slikritueel, was een keuze van de uitvinders van de anticonceptiepil, John Rock en Gregory Pincus: zij hoopten namelijk dat de pauzeweek de pil ‘natuurlijk’ en daardoor acceptabel zou maken voor de Rooms-Katholieke Kerk. Die opzet mislukte, maar de pauzeweek bleef doodleuk bestaan – zonder reden.
Dana Huppelschoten (36) is gynaecoloog in het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven en ze is ook te zien in Maandverbond: samen met Dzifa Kusenuh bekijkt ze verschillende foto’s van menstruatiebloed en voorziet die van commentaar. Ze legt Dzifa ook uit hoe je met zogeheten menstruatiescorekaarten kunt uitrekenen of je bloedverlies overmatig is, dat wil zeggen: meer dan 150 milliliter. Dit is één longdrinkglas per complete menstruatie (en dus niet de liters die veel vrouwen denken kwijt te zijn).
Huppelschoten: ‘Ik vind Maandverbond een heel goed project, want ook ik merk dat er relatief weinig kennis is over menstruatie, de hormooncyclus en de pil. Die onttrekkingsbloeding bijvoorbeeld, daar ben ik tijdens mijn poli’s veel tijd aan kwijt om dat uit te leggen. Tijd die ik er graag in investeer, hoor. En het verandert wel, ik zie in mijn praktijk steeds vaker jonge meiden met kennis van zaken: over endometriose bijvoorbeeld. Zelf begreep ik ook eigenlijk pas toen ik geneeskunde ging studeren hoe de pil die ik slikte nou echt werkte. Maar als je weet hoe je cyclus in elkaar zit en hoe die jouw klachten kan verklaren, helpt dat je ook om ermee om te gaan. Je kunt beter plaatsen wanneer en waarom je je down of juist goed voelt, en daar kun je vervolgens ook je agenda op inrichten. Of je partner of werkgever erover vertellen, zodat ze weten wat ze kunnen verwachten.’
‘Als ik een inwendig onderzoek doe, hoor ik nog vaak: sorry dokter, maar ik bloed een beetje. Mensen schamen zich toch’
Je baas inlichten over al je hormonale ins en outs, dat gaat de gemiddelde menstruerende mens misschien nog wat ver. Maar het gesprek over menstruatie openen is geen overbodige luxe, want het taboe dat er nu nog op rust zorgt voor veel ongemak. ‘Op school durfde ik nauwelijks om een tampon te vragen aan andere meisjes,’ zegt Dzifa Kusenuh. ‘En doorlekken was echt het gênantste ooit, dat wilde je koste wat kost voorkomen. Ik zou wel naar mijn vroegere zelf terug willen gaan om te zeggen: er is niks aan de hand, kan gebeuren, je bent heus niet vies. Veel vriendinnen doen nog steeds heel geheimzinnig over menstruatie; ik denk echt dat we er allemaal wat stoerder mee naar buiten mogen treden. Ik merk dat mannen daar ook wel voor openstaan. Voor hen is het ten slotte best handig om te weten wanneer jij je shiny Beyoncé-moment hebt en wanneer je beter met rust gelaten kan worden.’
In films en series zie je zelden ongesteldheid. Druppelt er toch menstruatiebloed een scène binnen, dan is dat meestal een bron van afschuw en schaamte, of zelfs horror (wie kent Carrie niet?). Of de menstruatie is één grote grap, want o wat worden vrouwen tijdens die tijd van de maand toch chagrijnig en o wat eten ze veel chocola…
Menno Kooistra maakte op zijn YouTube-kanaal VoorDeFilm een mooie mash-up van menstruatiescènes uit films, series, nieuws (ook Donald Trump komt voorbij met zijn ‘blood coming out of her wherever’) en commercials. Opvallend: het terugkerende beeld van bloed dat spontaan op de grond spettert.
Dit is voor Hollywood kennelijk de meest acceptabele vorm van menstruatie, met het bloed lekker ver verwijderd van de wherever waaruit het gelekt is. Wie een verfrissend realistische, grappige en lieve menstruatiescène wil zien, raden we aan de Amerikaanse indiefilm Saint Frances (2019) te kijken.
Ook Huppelschoten ziet nog veel schaamte bij patiënten. ‘Over menstruatie praten we niet snel op feestjes. En als ik een inwendig onderzoek ga doen, hoor ik nog vaak: sorry, dokter, maar ik bloed een beetje. Of: ik heb het niet allemaal netjes bijgewerkt van onder. Ik ben gynaecoloog, zeg ik dan, en je hoeft je echt niet te excuseren, want het is helemaal normaal. Maar mensen schamen zich toch.’
Zelf zou Kusenuh, die al een paar jaar een spiraaltje heeft, wel weer opnieuw kennis willen maken met haar natuurlijke cyclus. ‘Ik denk dat je cyclus echt je kracht kan zijn, in plaats van iets waar je helaas mee moet dealen omdat je een baarmoeder hebt. Met dat idee wil ik verder, dat wordt een projectje om mijn leven fijner in te richten en efficiënter te maken. Bijvoorbeeld door mijn draaidagen bij voorkeur op de extraverte dagen te plannen en op de introverte dagen juist te lezen en schrijven. Zodat ik echt samenwerk met mijn hormonen. Maar ja, ik wil niet zwanger worden… Dus ik moet nog wel goed bedenken wat dan mijn alternatieve anticonceptie wordt.’
Dokter Huppelschoten ziet zulke ideeën ook terug in haar praktijk. ‘Vaak denken vrouwen dat ik als gynaecoloog met allemaal hormonen ga gooien, zo staan we een beetje bekend. Maar ik ben niet per se pro-hormonen, zeg ik dan, ik wil gewoon dat we een situatie vinden waarbij jij het best gedijt: hormonaal, qua bloedverlies, qua pijn. En als dat voor jou zonder kunstmatige hormonen is, dan is dat helemaal goed en prima. Maar ik probeer vrouwen er wel op voor te bereiden dat ze dan weer natuurlijke schommelingen krijgen; heel anders dan bij een continu hormoonpreparaat.’
‘Het woord “hormonaal” alleen al maakt dat mensen denken: daar heb je weer zo’n zeikwijf’
‘Doe niet zo hormonaal’ – dat krijgen vrouwen nog regelmatig naar hun hoofd geslingerd. Dzifa Kusenuh hoopt dat die uitdrukking uitsterft. ‘Oestrogeen is ook een hormoon, dat is dat glow-hormoon waardoor je op je sexyst bent en waarmee je de hele wereld aankan, waar je superveel zelfvertrouwen van krijgt. En mannen hebben ook hormonen, die beïnvloeden hen ook. Maar het woord “hormonaal” alleen al maakt dat mensen denken: daar heb je weer zo’n zeikwijf. Door Maandverbond voel ik me wel geroepen om het pad een beetje vrij te maken voor de volgende generaties. Laten we niet meer fluisteren als we een tampon nodig hebben, en ons niet meer schamen als er ergens bloed of iets anders van onze cyclus te zien is. We moeten daar echt dapperder in worden.’
Het Telegramkanaal van Maandverbond zal actief zijn van 1 t/m 28 augustus; je hiervoor aanmelden kan via npo3.nl/maandverbond. Op deze site zullen in de loop van het project ook alle Maandverbond-video's, berichtjes en audiofragmenten verschijnen.
