Krasse knar

‘Wij onderbreken deze uitzending voor een verdrietige mededeling: tv is dood. De doodsoorzaak: verwaarlozing, want het treurige klootjesvolk zit liever op Facebook of Snapchat, YouTube, Twitter of Instagram, op Hyves of LinkedIn. Hoe dan ook, niemand zit meer gewoon een avondje lekker lineair voor de televisie. Niemand!’

Daan Windhorst en Ivo van Aart maakten in 2018 met RIP tv een serie herdenkingsprogramma’s waarin telkens de dood van een ander televisiegenre werd afgekondigd. ‘We wilden een afscheidsceremonie maken in de vorm van een programma,’ zegt Van Aart (1989), ‘alsof het al voorbij was, alsof televisie alleen nog in het verleden bestond en hoe we er dan op zouden terugkijken. Er zijn zo veel mensen die bijna trots zeggen dat ze de kabel uit de tv hebben getrokken, de televisie weggedaan hebben en een beamer hebben gekocht. Dat was twintig jaar geleden al mode. Wel denk ik dat lineaire televisie zoals het destijds bestond ten dode is opgeschreven. Het kijkerspubliek voor lineaire tv wordt steeds iets ouder en jongeren begrijpen het medium toch minder. Die zeggen vaak: ik heb überhaupt nooit een tv-abonnement genomen.’

Het was in diezelfde tijd dat programmamaker, producent, voormalig NTR-directeur en Big Brother-bedenker Paul Römer (1962) in een interview in De Groene Amsterdammer de doodsaanzeggers van repliek diende. ‘Internet kan nu nog geen vervanger zijn van televisie. Commerciële televisie is een massamedium dat alleen bestaat bij de gratie van het massabereik. Daarom willen adverteerders wel betalen. Is internet een bedreiging voor televisie? Op dit ogenblik absoluut niet.’

En zo is het nog steeds, zegt Römer, tegenwoordig werkzaam bij Talpa Network. Innovaties als de iPad en iPhone hebben het scherm sindsdien losgemaakt van de muur, maar dat is niet per se ten koste gegaan van televisie. Ja, bij jongeren enigszins, al heeft het vooral tot gevolg gehad dat mensen veel meer videocontent zijn gaan consumeren, op veel meer momenten van de dag. Ondertussen heeft televisie nog steeds een functie als massamedium: als je de juiste dingen programmeert – sportwedstrijden, grote evenementen, programma’s met een livekarakter zoals The Voice – kun je nog altijd een heel breed, divers publiek bereiken, ook jongeren.’

Dat televisie op den duur alleen nog in bejaardenoorden wordt geconsumeerd, waarna de doodsrede kan worden uitgesproken, is iets wat er ook bij hoogleraar media en digitale samenleving José van Dijck (1960) niet in gaat.

In 2001, hetzelfde jaar dat Römer zijn vertrouwen uitsprak in het medium, hield Van Dijck haar oratie over ‘de toekomst van televisie en de digitale samenleving’. ‘Zo gaat dat altijd: als het ene medium opkomt, wordt het andere doodverklaard. Internet bestond nog nauwelijks, maar het zou het einde van televisie betekenen, zoals televisie zelf ooit het einde van de radio zou brengen. Televisie is wel veranderd onder invloed van het digitale netwerk. Zij wordt steeds veelzijdiger, kent vele reïncarnaties. Televisie kun je op twee manieren definiëren: als een drager, het toestel waarnaar je kijkt, maar ook als culturele vorm. Je kunt televisie kijken op je laptop, op je tablet, je kunt programma’s terugkijken. Er zijn nieuwe dragers gekomen, maar die culturele vorm blijft springlevend, ook voor de jongere generatie.’

Want of televisie daadwerkelijk stervende is hangt er maar helemaal van af hoe je het beestje definieert. Van Aart: ‘RIP tv kwam niet op lineaire televisie, maar is wel uitgezonden op een npo-kanaal. Is het dan geen televisie?’

Televisie als het centrale scherm in de kamer waar we met z’n allen tegelijkertijd kijken naar programma’s die voor ons zijn geselecteerd is misschien op z’n retour, maar voor televisie als ‘vorm van verhalen vertellen, als een niet eindigend verhaal’, zoals lector mediastudies Joke Hermes (1961, UvA en Hogeschool Inholland) het definieert, geldt dat al veel minder. ‘Televisie is deels dat centrale scherm in de huiskamer, deels de programmering, deels de gedeelde momenten – de live-events –, en die elementen blijven allemaal relevant, maar je hebt ze niet steeds allemaal nodig om het idee en het gebruik van televisie te onderhouden. Het is een vorm van audiovisueel verhalen vertellen, en ja, Netflix en YouTube reken ik grotendeels tot televisie, absoluut.’

het artikel gaat verder onder het programmaoverzicht

Voor dat laatste is volgens Römer al iets te zeggen sinds er YouTubekanalen zijn die geschematiseerd uitzenden. ‘Een paar jaar is bingewatchen het onderscheidende kenmerk geweest ten opzichte van lineaire televisie. Tegenwoordig zie je dat ook op video-on-demandplatforms nieuwe afleveringen van series per week worden uitgebracht, op vaste tijdstippen. Waarom doen ze dat? Omdat mensen in patronen denken. Je hebt als consument ook behoefte aan die ankerpunten. Als er te veel te kiezen is, is er uiteindelijk niets meer te kiezen, want dan weet je niet wat je kiezen moet. Je hebt een gids nodig. Televisie en zenders voorzien daarin. Er zijn ook momenten op de dag dat je het heel fijn vindt dat het menu voor je wordt gekozen. Die behoefte blijft nog heel lang. Ja, zelf heb ik ook een vast kijkpatroon. Sterker nog, als ik op Netflix zit en het is acht uur, dan onderbreek ik dat even om het journaal te kijken.’

Het achtuurjournaal als baken in een eindeloze zee van videocontent geldt ook voor Van Dijck. ‘Het geeft een rustpunt in de dag. Mensen vergeten dat vaak, bij televisie gaat het ook om rituelen en gewoonten.’

Die gewoonten voorspellen ook dat ouderwetse lineaire televisie echt nog wel even mee gaat, benadrukken Römer en Van Dijck: de helft van de Nederlandse bevolking is vijftig jaar of ouder, en zij zijn met televisie opgegroeid. De komende decennia is televisie sowieso veilig.

Het zijn in hoge mate ook sociale gewoonten. Het is misschien wel vooral dankzij de sociale functie van dat scherm aan de muur dat ‘ouderwetse’ televisie weigert te verdwijnen ‘Er bestaat zoiets als gezamenlijkheid,’ zegt Van Aart. ‘Een eventgevoel, dat je samen iets doet, ook al zeg je niets tegen elkaar, het doet iets met je als je samen iets ervaart. In je uppie naar een beamer kijken is toch anders. Dat is misschien wel iets dat nog wordt gedragen door jong en oud.’

Terug bij die jongeren dus. Dat lineair televisiekijken onder jongeren terugloopt staat vast, maar die jongeren komen wel in contact met tv-content, zegt Römer, via uitgesteld kijken, opgeknipt in TikTok- of in YouTubefilmpjes of op Facebook. ‘Dat is alleen nog lastig te meten. En het is ook niet gezegd dat jongeren voor altijd verloren zijn voor lineaire televisie. Ze kopen een huis, stichten een gezinnetje, en dan gaan ze dat scherm aan de wand misschien toch weer meer gebruiken.’

Römer zelf zit ondertussen niet stil. In september was op sbs 6 de eerste aflevering van Jachtseizoen te zien, gemaakt voor internet door Stuktv, en nu omgewerkt voor televisie, om zo jonge kijkers naar de zender te lokken in de hoop dat ze blijven hangen. ‘Ik denk dat jongeren op den duur dan ook dat gebruiksgemak gaan waarderen. Ik ben ervan overtuigd dat lineaire televisie zo diep in onze gebruikservaring is ingebed dat het nog heel lang een rol zal blijven spelen in onze mediaconsumptie, ook bij jongere generaties.’

‘Misschien dat het voor de mensen die nu achttien tot twintig zijn minder geldt, maar televisie heeft grappig genoeg ook voor makers van mijn generatie nog een soort autoriteitsfunctie,’ zegt Van Aart. ‘Online bereik je veel meer mensen die echt specifiek op zoek zijn naar hetgeen jij maakt en dit waarschijnlijk ook veel meer kunnen waarderen dan iemand die even heen en weer zapt tussen rtl 7 en npo 3, maar online voelt toch anders dan wanneer het op zondagavond om vijf over elf ergens wordt uitgezonden. Ik heb veel dingen voor het web gemaakt, maar als je wordt uitgenodigd om iets voor tv te maken, denk je toch: nu wordt het echt.’