Je leest dit artikel gratis. Wil je meer van de VPRO Gids? Neem een abonnement. Nu 12 weken voor slechts 10 euro. Ik wil meer lezen →
©
VPRO Gids
abonneer
Grimmige sprookjes
Nadat ze bijna dertig jaar lang kinderboeken had geïllustreerd, schreef Annet Schaap de bestseller 'Lampje'. In opvolger 'De meisjes' slaagt ze erin afgezaagde sprookjes om te werken tot verrassende vertellingen. ‘Alle meisjes zijn een stukje van mij.’
©
Annet Schaap / Querido
Ze was geschrokken toen ze begreep wat de bedoeling was.
‘Meer g… goud spinnen? Nu? Hier? Dat kan ik niet.’
De koning hield het kleine klosje vlak voor haar gezicht, blauw als twee meren keken zijn ogen haar aan.
'Dit heb jij toch gemaakt?’
Ze knikte.
‘Nou, dan kun je het dus wel.’
Ze haalde haar schouders op. ‘Toen ja. Daar, op die middag.’
‘Wat is het verschil? Het is je eigen spinnewiel. En stro is stro. Of was het speciaal stro?’
Wie zijn klassiekers kent, weet dat het niet lang duurt voordat een zekere Repelsteeltje dit meisje uit de brand gaat helpen. Want goud spinnen uit stro, dat kan niet iedereen.
Annet Schaap kan het wel. Lees De meisjes maar. Van tot op het merg afgekloven sprookjes als Roodkapje, Doornroosje en Hans en Grietje maakte ze een geheel eigen versie. Overwerkte moeders bestellen online boodschappen, de route naar oma wordt bepaald door Google Maps en in het huis waar een meisje al heel lang ligt te slapen, stapelen de vuilniszakken en vieze borden zich op. Schaap veroorloofde zich net zo veel dichterlijke vrijheden als ze nodig had om van dat stoffige oude sprookjesstro blinkend goud te spinnen.
Je hoeft niet over voorspellende gaven te beschikken om zeker te weten dat De meisjes de absolute toptitel van deze Kinderboekenweek zal zijn.
Zusjes
Annet Schaap is de schrijver van Lampje, die instant klassieker uit 2017 die nog steeds bezig is de rest van de wereld te veroveren. In 22 landen kunnen kinderen en hun ouders inmiddels genieten van dit tijdloze verhaal over de eenzame vuurtorenwachtersdochter Lampje en het al even eenzame jongetje Vis met zijn vissenstaart die maar geen stel benen wil worden. Over Lampje heeft Schaap al oneindig veel interviews gegeven. Hoe ze tijdens een reis door Amerika een vuurtoren zag met een huisje ernaast, en hoe ze wist dat ze daar een boek over ging schrijven. Hoe het verhaal over Lampje en Vis zich zomaar uit het niets aandiende. En hoe ze vervolgens overrompeld werd door het onwaarschijnlijke succes dat haar op haar 53ste ten deel viel, nadat ze bijna dertig jaar kinderboeken had geïllustreerd.
‘De sprookjesvorm sprong naar me toe en werkte opeens heel goed om te schrijven over de dingen die me bezighouden’
Dus wil je het in een interview over De meisjes eigenlijk niet weer over Lampje hebben. Tegelijkertijd kun je er moeilijk omheen. Want deze sprookjesbundel is toch die gevreesde tweede waarmee elke schrijver die debuteerde met een bestseller worstelt. Zeker iemand als Annet Schaap, die toch al niet in een vat met egoversterkende toverdrank is gevallen. Dus is ze oprecht verbaasd dat ook De meisjes louter jubelende recensies krijgt.
‘Mijn zus is begin vorig jaar overleden aan als. Dat heeft me erg geraakt, en ik vond het fijn om over zusjes te gaan schrijven. De sprookjesvorm sprong naar me toe en werkte opeens heel goed om te schrijven over de dingen die me bezighouden. Of het ook waardevol zou zijn voor de lezer wist ik natuurlijk niet zeker. Maar ik vind het erg fijn dat het boek zo aanslaat.’
Competitief
Lampje opent met een opdracht: ‘Voor mijn zusje Mirjam / Voor de kinderen die we waren / Voor die ene zomer in het hooi, toen we lazen, lazen…’
‘Dat was toeval. Ik wist toen nog niet dat ze ziek zou worden. Onze moeder had ook ALS, en het zorgen voor haar heeft ons indertijd heel dicht bij elkaar gebracht. Ik ben lang competitief geweest ten opzichte van mijn zusje. Ik was de eenzame, gevoelige artiest, zij was de vrolijke, sociale vrijbuiter. Zij had ook veel eerder een man en een kind, dus dat hoefde ik niet. Ik verdeelde onze levens heel sterk. Ze mocht niet op mijn terrein komen. Toen we ouder werden is dat helemaal omgedraaid. Het was heel fijn om mee te maken dat zoiets kan wisselen, dat je ook die andere kant kunt zijn. Mede door de ziekte van mijn moeder merkten we dat we meer overeenkomsten hadden dan verschillen.’
In De meisjes duiken zusjes op in alle soorten en maten. In ‘Koekjes’, waarin Griet en Haasje er alleen voor staan na de dood van hun moeder, omdat hun vader altijd aan het werk is en vergeet dat er thuis twee meisjes op hem zitten te wachten. In ‘Blauw’, waarin Anna al haar leven lang jaloers is op Lize, ‘met die wangetjes en die oogjes en die lipjes die altijd lachten, ook als er niks te lachen viel’. En in ‘Slaapster’, waarin twee zusjes op dezelfde dag zijn geboren, maar waar de een iets heeft wat de ander niet heeft en de dokter als een boze fee een kruisje op de kalender zet: ‘Tot hier heeft ze. Het kan een paar maanden schelen, maar meer niet, ben ik bang.’
‘Ik wilde de verschillende aspecten van het zusjesschap zoals ik dat heb beleefd laten terugkomen. “Blauw” gaat over jaloezie. Dat was lang heel groot voor me. “Slaapster” gaat over zusjes die uit elkaar worden gehaald door de dood. Dat is zo gebeurd.’
Dromen
Maar dit boek begon met Repelsteeltje, waarin geen zusje te bekennen is. Wel een meisje dat ooit min of meer per ongeluk iets geweldigs gepresteerd heeft, en nu niet meer weet hoe ze dat kunstje nog eens moet flikken.
‘Zelf las ik als kind graag donkere verhalen waarin niet te veel rekening werd gehouden met de kinderziel’
‘Het succes met Lampje ging maar door. Er kwamen vertalingen, een verfilming, en ik dacht steeds: je hebt het toen ook gedaan, doe het gewoon nog eens. Dat lukte niet. Toen dacht ik een jaar geleden ineens aan dat meisje in die kelder dat goud moest spinnen. Want zij had dat ook het een keer gedaan, dus huppekee, zei iedereen, dat willen we nog een keer!’
Annet Schaap is die molenaarsdochter. Maar ze is ook al die andere meisjes.
‘Alle meisjes zijn een stukje van mij. Het gaat allemaal over mezelf. Hoe meisjes dromen hebben en hoe die soms te pletter slaan tegen de werkelijkheid. Het kan nooit kwaad om het daar over te hebben. Het zijn aspecten uit mijn leven, hoe ik groot ben geworden. Veel vrouwen lazen Lampje ook en herkenden zich erin. Misschien geldt dat ook wel voor deze verhalen.’
Afgehakte hoofdjes
Zelfs al herken je je er niet in, dan nog zullen lezers genieten van deze verhalen, die vaak grimmig en duister zijn. In Schaaps universum is niets nice, vet, episch of chill, in plaats daarvan gebruikt ze rustig woorden als onverlaat, prozaïsch of boudoir. ‘Leuk toch? Ik heb er nooit klachten over gekregen.’
Ook de zwart-witillustraties zijn niet bepaald toegankelijk. Een donkere gang met gesloten deuren, prikkeldraad, een geweer, een eenzaam meisje in een bed. Bij ‘Blauw’, dat is geïnspireerd op ‘Blauwbaard’, had ze eerst een nog veel gruwelijker illustratie gemaakt, met afgehakte hoofdjes.
‘Volgens mij had het wel gekund, maar mijn uitgever heeft er een stokje voor gestoken. Ik weet niet zo goed voor welke leeftijd deze verhalen geschikt zijn en het maakt me niet zo veel uit. Zelf vond ik het als kind een opluchting als ik donkere verhalen las waarin niet te veel rekening werd gehouden met de kinderziel. Daar had ik echt behoefte aan. De hut van Oom Tom, Levende bezems, Alleen op de wereld; al die droefheid, dat vond ik fijn. De boeken die mijn generatie het meest zijn bijgebleven zijn boeken als De gebroeders Leeuwenhart en de boeken van Thea Beckman. Zulke boeken zijn er gelukkig nog steeds wel, maar er zijn vooral erg veel boeken over blije kinderen, met veel zoetheid en joligheid. Toen ik alleen illustreerde miste ik dat vaak. Ik had het gevoel dat uitgevers alleen maar vrolijke series wilden. Maar nu mag ik fijn zelf bepalen wat ik schrijf en hier hou ik van.’
De Kinderboekenweek loopt dit jaar van 6 t/m 17 oktober. Lampje wordt momenteel verfilmd en zal als vierdelige serie bij de VPRO te zien zijn.
Annet Schaap
De meisjes
Uitgeverij Querido