Mijn kroeshaar en ik

Op haar meisjeskamer dagdroomt de kleine Nelly dat ze een van haar barbies is. Met dat prachtige, lange, steile haar. Ze doet een T-shirt op haar hoofd, zodat het een beetje lijkt alsof zij ook zulke mooie lokken heeft. Terwijl uit de speakers een nummer van Backstreet Boys klinkt, fantaseert Nelly dat de knappe, blonde Nick Carter haar vriendje is. Misschien lopen ze verliefd hand in hand, of zoenen ze elkaar voorzichtig. Totdat de betovering wordt verbroken, Nelly het T-shirt van haar hoofd trekt en in de spiegel ziet wat ze eigenlijk niet wil zien: een flinke bos kroeshaar. Zo lijkt ze in de verste verte niet op haar geliefde barbiepoppen.

Ze lijkt trouwens ook niet op de vrouwen uit de shampooreclames, van wie kleine Nelly vindt dat het haar zo mooi danst. En ook niet op de meeste andere klasgenoten. Vooral niet op dat ene meisje dat tijdens het speelkwartier met lange zwiepende haren over het plein rent. ‘Ik was idolaat van haar haren. Ik wilde ook van die lange, steile, blonde lokken. Dat vond ik mooier.’ Met terugwerkende kracht, ziet Nelly Dos Reis (1986), is ze beïnvloed door het westerse schoonheidsideaal dat ze om zich heen en in de media zag. In de documentaire Liever kroes?! onderzoekt ze hoe ze dit beeld van zich af kan schudden en van zichzelf kan leren houden met kroeshaar.

Vanaf de middelbare school begint Dos Reis opmerkingen te krijgen. ‘Van klasgenoten, maar vooral uit mijn eigen directe omgeving, de Kaapverdische gemeenschap. Daar was het ideaal: hoe lichter je huid, hoe mooier. En hoe fijner je haar, hoe mooier. Ik kreeg complimenten over mijn lichte huidskleur, maar direct daarna volgde dan een opmerking over mijn haar: hoe ontzettend jammer het was dat dit zo kroest. Van dat echte “kroes-kroeshaar”. Ik raakte ervan overtuigd dat ik me moest aanpassen.’

Je zou willen dat het niet meer nodig was, maar een afrokapsel is nog altijd een politiek statement. Een manier om in te gaan tegen het westerse schoonheidsideaal, waarbij steil haar de norm is. Het veroordelen van kroeshaar gebeurde al ten tijde van de slavernij, vertelt Dos Reis. ‘Toen haalden ze een kam door het haar van vrouwen. Als dat in één keer lukte, mochten ze binnen werken. Bleef de kam hangen, dan moesten ze buiten het vuile werk opknappen. Daar begon het onderscheid al. Later, na de afschaffing van de slavernij, lag er in sommige Amerikaanse kerken een kam bij de ingang. Als de kam helemaal door je haar ging, mocht je naar binnen. En zo niet, dan kon je weer naar huis om je haar te ontkroezen.’

Dat kroeshaar politiek nog altijd gevoelig ligt, zag Dos Reis bijvoorbeeld bij Michelle Obama. ‘Zij heeft als presidentsvrouw altijd steil haar gehad. In interviews vertelt ze dat ze geen keus had: als ze bij iedereen geliefd wilde zijn, moest ze zich met steil haar vertonen. Het is een lastig dilemma. Aan de ene kant denk ik: maak een statement en toon je kroeshaar. Anderzijds snap ik dat je je iets aantrekt van de beeldvorming rond kroeshaar als je wilt dat je man in het Witte Huis terechtkomt.’

Als geen ander weet Nelly dos Reis wat het is om concessies te doen. In haar tienerjaren begint ze met het relaxen van haar kapsel. Dat betekent dat ze met een chemisch middeltje haar haren steil maakt. Door het bijtende spul loopt ze constant met kleine brandwondjes op haar voorhoofd. Onbewust baseert ze in die jaren haar hele identiteit op haar kapsel. Zit het goed – dat wil zeggen: steil –, dan vindt ze zichzelf mooi. Zit het slecht, dan komt ze liever niet onder de mensen. ‘De omslag kwam een jaar of drie geleden. Ik stond voor de spiegel en had mijn extensions niet gewassen. Daardoor zag mijn haar er niet uit en besloot ik mijn afspraak af te zeggen. Ik ging de deur letterlijk niet uit omdat mijn haar niet goed zat. Dat was ontzettend confronterend.’

Ze begint na te denken: hoe ben ik op dit punt beland? Dos Reis realiseert zich dat ze al die jaren wilde voldoen aan het witte schoonheidsideaal. ‘Niet alleen wat betreft kroeshaar, maar ook als het gaat over huidskleur. Tijdens het maken van deze documentaire kreeg ik van een vriendin te horen dat ik haar altijd het gevoel gaf minderwaardig te zijn, omdat ik een lichtere huidskleur heb dan zij. Daar schrok ik van.’

Nelly dos Reis besluit om terug te vechten. ‘Ik wilde mijn haar niet langer ontkroezen, me niet langer anders voordoen dan ik ben.’ In de documentaire neemt ze ons mee naar een kapper die gespecialiseerd is in natural hair. Wanneer ze het eindresultaat in de spiegel ziet en de kapper verwachtingsvol vraagt wat ze vindt van haar nieuwe kroeskapsel blijft het even stil. Nelly slikt, wil iets zeggen en barst dan in tranen uit. ‘Mijn hoofd heeft besloten dat natural hair bij me past, maar mijn hart gaat daar lijnrecht tegenin.’

Toch wil Dos Reis koste wat kost doorzetten. ‘Ik heb tijd nodig om een nieuwe relatie met mijn haar en de structuur ervan op te bouwen. Ik draag nu sinds een paar maanden een kroes. Als jij me vraagt of ik mezelf mooi vind, kan ik, licht twijfelend, ja zeggen. Een vriendin heeft er anderhalf jaar over gedaan om zichzelf te accepteren met haar nieuwe kapsel. Ik gun mezelf die tijd ook.’ Maar bovenal gunt Nelly dos Reis het de kleine Nelly’s van nu dat ze opgroeien met een positief beeld van hun kroeshaar. Dat ze barbies hebben en reclames zien die ook hen representeren. ‘Al is er maar één meisje dat zichzelf durft te zijn dankzij mijn film, dan ben ik al gelukkig.’