Is er leven op Pluto?

De verwachtingen die de splinternieuwe James Webb-ruimtetelescoop (James Webb Space Telescope, jwst) wekt zijn bepaald spectaculair te noemen: een blik op het piepjonge universum, dertien en een half miljard geleden, toen de eerste sterren en sterrenstelsels zich nog maar net aan het vormen waren. Nieuwe aanwijzingen over wat nu toch die mysterieuze donkere materie in ons universum is. En echte foto’s van exoplaneten – aardachtige planeten bij andere sterren – met gedetailleerde informatie over de samenstelling van hun atmosfeer. Het liefst natuurlijk met tekenen van leven. Op 22 december moet hij dan eindelijk de lucht in gaan, elf jaar na de oorspronkelijke streefdatum. 

Je kunt natuurlijk een droog wetenschappelijk artikel doorploegen om alles aan de weet te komen over de nieuwe telescoop en zijn mogelijke ontdekkingen, maar minstens zo leuk is het om naar de podcasts van Hens Zimmerman te luisteren. In Zimmerman in Space belicht hij inmiddels al ruim drie jaar lang wekelijks de mooiste ontwikkelingen buiten onze dampkring. Dankzij de droge, ietwat nerdy aanpak is Zimmerman in Space een van de beter beluisterde podcasts van Radio 1 geworden. Bijna dagelijks beantwoordt Zimmerman fanmail van zijn groeiende luisterschare, die overigens in het nieuwe jaar met hem mee moet verhuizen naar Radio 2.

Dat de podcast bestaat is het gevolg van een gelukkig toeval. De kleine Hens had als tienjarige weliswaar al een eigen telescoop in elkaar gesleuteld nadat de Viking-missie naar Mars hem had geïnfecteerd met het ruimtevirus, maar in zijn volwassen leven was hij naast columnist voor het blad Universum hoofdzakelijk geluidstechnicus bij de publieke omroep. En geen slechte. ‘Ik had een opname die onbruikbaar was door een enorme bak ruis. Geen enkele editor kon het eruit krijgen. Hens had het in vijf minuten opgelost,’ herinnert eindredacteur Steven Smit van het nachtelijke Radio 1-programma Focus zich. De twee raakten aan de praat en besloten dat Zimmerman maar eens een van zijn columns moest voorlezen in het wetenschapsprogramma. Het zou de eerste van inmiddels ruim 190 podcasts worden.

Als dit dubbeldikke gidsnummer op de mat valt staat net de nieuwste aflevering online, en die gaat over de James Webb-ruimtetelescoop. De naam van de telescoop is niet bijzonder tactisch gekozen, licht Zimmerman aan de telefoon alvast een tipje van de sluier op. ‘James Webb was een nogal homofobe Nasa-topman, die in de jaren zestig niets deed aan diversiteit. Ene Hillary Clinton informeerde ooit als tiener of ze aan de slag kon als astronaut, maar werd afgewezen vanwege het feit dat ze vrouw was. Dat is inmiddels een stuk beter, het is nu best een inclusieve organisatie’.

De onhandige naam, de astronomische budgetoverschrijding – de oorspronkelijke 500 miljoen dollar werd uiteindelijk 9,7 miljard dollar – en de enorme vertraging zullen ongetwijfeld snel zijn vergeten als zelfs maar een klein deel van de beloften worden ingelost. En voor die vertraging zouden we misschien zelfs wel dankbaar moeten zijn. Tijdens de eerste conceptie van de ruimtetelescoop, in de jaren negentig, stond het onderzoek naar exoplaneten namelijk nog in de kinderschoenen. Bij lancering in 2010 had de apparatuur voor het gedetailleerde onderzoek naar deze planeten zeker nog niet mee gekund. En juist van dat onderzoek heeft Zimmerman hoge verwachtingen.

‘Tot nu toe weten we vooral van het bestaan van die planeten omdat ze een deel van het licht van hun zon tegenhouden als ze er voorlangs schuiven. De James Webb-ruimtetelescoop kan echte foto’s van exoplaneten gaan maken, zo gedetailleerd kijkt hij het heelal in.’ Die foto’s zullen naar verwachting ook veel informatie bevatten over de samenstelling van de atmosfeer van de planeten. ‘Methaan bijvoorbeeld ontstaat vooral door biologische processen. Hoge concentraties van het gas kunnen worden waargenomen in het spectrum en aanwezigheid ervan wijst op mogelijk buitenaards leven.’ Zelfs in hoeverre dat leven zich heeft ontwikkeld, zou je kunnen aflezen uit de samenstelling van de atmosfeer. ‘Stikstofdioxide bijvoorbeeld komt van nature weinig voor. Zoiets zou een techno signature kunnen zijn, een teken van een soort industriële revolutie.’ 

Niet iedereen is overtuigd van de mogelijkheid van buitenaards leven, maar Zimmerman duidelijk wel. ‘Ik denk met grote zekerheid dat er ander leven in het universum is. Er zijn zo ontzettend veel sterren, en planeten rond die sterren zijn eerder regel dan uitzondering. Je maakt mij niet wijs dat het proces van leven zo bijzonder is dat het niet ook ergens anders op gang is gekomen.’

Zelfs zonder sporen van leven te vinden kan James Webb een doorslaand succes worden. Wie wil er nu niet een babyfoto van het universum zien? En dan is er nog die donkere materie, het mysterieuze goedje dat nog nooit is waargenomen, maar onweerlegbaar lijkt voort te vloeien uit de berekeningen van astronomen. Ook daar kunnen de waarnemingen van de jwst wellicht nieuw licht op werpen. ‘Mijn hoop is dat er helemaal geen donkere materie bestaat. Dat alles op de schop moet en dat wat mij betreft het hele oerknalmodel onderuitgaat,’ zei wetenschapsjournalist Govert Schilling daarover in aflevering 182 van Zimmerman in Space. Hij zal de verrichtingen van de jwst ongetwijfeld op de voet volgen.

En dat zijn alleen nog maar de zaken die wetenschappers verwachten te ontdekken, the known unknowns. Ongetwijfeld komen ook dingen aan het licht die we nog helemaal niet kunnen voorzien. ‘Dat zag je ook bij Hubble, de voorganger van de jwst,’ aldus Zimmerman. ‘Al doende blijkt zo’n ding veel meer te zien dan je denkt. Dat leverde beroemde foto’s op van sterrenstelsels waarvan we het bestaan niet eens kenden. Dat zal nu ook gebeuren.’ Op de eerste beelden zullen we waarschijnlijk niet heel lang hoeven te wachten. ‘In de eerste maanden na de lancering moeten er tests worden gedaan, maar in de loop van 2022 zullen we zeker de eerste beelden binnenkrijgen van de telescoop.’