De stad hoorbaar hoorbaar de stad

In het programma Joël lokaal onderzocht culinair journalist Joël Broekaert de invloed van de Nederlandse bodem op de smaak van producten. Helemaal hetzelfde is het natuurlijk niet, maar zou je zoiets ook kunnen onderzoeken voor muziek? Niet letterlijk in de bodem, maar door na te gaan of de omgeving waar een artiest of band wordt gevormd, bepalend zou kunnen zijn voor diens stijl of ontwikkeling?

Liedjes kunnen diep zijn verweven in de haarvaten van een stad. Op sommige plekken domineert een stijl of stroming zo dat andere genres er compleet door worden ondergesneeuwd. Die zijn we dan ook als echte ‘muzieksteden’ gaan beschouwen. Memphis, met z’n Southern soul. Seattle, en z’n grunge. Palingpop – uit Volendam natuurlijk. Gangstarap uit Compton. Göteborg-metal. Chicago house. Madchester. De lijst lijkt eindeloos, zeker als je alle kleinere circuits of sounds meerekent die misschien nooit de hele wereld over zullen gaan, maar wel degelijk een stempel op hun stad weten te drukken. 

Muziek en stad als tot elkaar veroordeelde bondgenoten, waar beginnende artiesten hun publiek vinden en lokale fans hun eigen muzikale helden eren. Hoe zit dat eigenlijk in Nederland? In hoeverre zijn onze steden van invloed op artiesten, en wat betekenen artiesten voor hun stad? Muziekstad trekt kriskras door Nederland en laat ons en passant genieten van de muziek die artiesten ten gehore zullen brengen. In de VPRO Gids alvast een vooruitblik op drie steden die in het programma aan bod komen. Want waarin onderscheiden Nijmegen, Zwolle en Rotterdam zich eigenlijk van elkaar als het om (pop)muziek gaat?

Steden zouden niet moeten wachten tot een hit ze op de kaart zet, zegt de Amerikaanse muziekjournalist Elizabeth Cawein in een TEDX Talk. Als je muziek noodzakelijk vindt, stelt ze, creëer je als stad allereerst een plek waar muzikanten willen wonen. Daarnaast zorg je voor kansen om carrières verder te helpen, terwijl je die muziek weer gebruikt om nieuw talent aan te trekken. Een principe dat uitstekend lijkt te zijn toegepast in Nijmegen, een stad die er altijd al om bekendstond steun te bieden aan lokale bandjes.

Zo werd onlangs in het iconische oude pand waar vroeger poppodium Doornroosje huisde De Basis opgezet: een broedplaats voor popmuziek met onder andere studio’s, repetitieruimtes en kantoren. Aan podia, platforms en festivals in Nijmegen geen gebrek – denk aan Merleyn, Doornroosje, De Vereeniging en Valkhof Festival, maar ook aan heerlijke holen als De Bijstand, De Onderbroek en De Plu – terwijl er onvoldoende oefenruimtes en andere faciliteiten aanwezig waren. Het idee voor De Basis kwam van ’s lands grootste alternatieve rockband De Staat, die zelf wist uit te groeien tot een band van internationale allure, en nu dus in eigen stad een belangrijke voortrekkersrol inneemt.

Dat lijkt Nijmegen uiteindelijk in breder opzicht te typeren: de trots op de talenten die het voortbrengt (Navarone, Waltzburg), wat onder meer tot uiting komt in talrijke, creatieve initiatieven. Maar artiesten zijn er zelf ook trots op deel uit te maken van het Nijmeegse muzikale erfgoed, wat soms zelfs expliciet gemaakt wordt in songteksten (Frank Boeijen) of een ep-titel (Linde van Nimma, Linde Schöne). Daar in Nijmegen wil je als artiest best wonen.

Dat je in het iets kleinere Zwolle kunt spreken van een lokale hiphopgeschiedenis maakt duidelijk hoe de kaarten zo’n honderd kilometer ten noorden van Nimma geschud zijn. Opgezwolle bewees twintig jaar geleden al dat je niet uit de Randstad hoefde te komen om goede hiphop te maken. Maar waar in die tijd nog bussen werden geregeld om Amsterdammers naar de hiphopformatie tóé te brengen, hoeft Zwolle zich inmiddels – denk maar aan Typhoon, producer Kubus, Ness, maar ook Opgezwolle-rappers Rico & Sticks – allang niet meer zo te bewijzen.

Provinciestad of niet, het makersklimaat is er sinds hiphop zijn intrede deed simpelweg gunstig. Omdat Zwolle een kleine stad is, wordt er veel samengewerkt tussen instellingen, poppodia en artiesten. Je komt elkaar tegen, en hebt elkaar ook nodig. Om nieuwe artiesten op de radar te krijgen, bijvoorbeeld, die inmiddels alles in Zwolle kunnen vinden om verder door te kunnen stomen. Niet alleen rappers trouwens; het succes van de Zwolse hiphop is de gehéle popcultuur daar ten goede gekomen. Er is genoeg ruimte voor andere stijlen en stromingen (Bertolf, Paceshifters).

En dan is er nog De Fakkelteit, een initiatief van Ricardo McDougal (ja, Rico van Sticks weer) en welzijnsorganisatie Travers. Een project dat jongeren tussen 13 en 23 jaar een veilige haven wil bieden en ze bewust wil maken van de eigen kwaliteiten. Waar het net zo goed draait om hiphop en (rap)teksten schrijven, als om advies krijgen en leren omgaan met opbouwende kritiek. De Fakkelteit wil kwetsbare jongeren wat meer zelfvertrouwen geven, maar als Rico op deze manier ook de volgende generatie Zwolse rappers of producers aflevert, kijkt vast niemand daar van op.

Hoe groter een stad, hoe meer versplinterd de muziekscene misschien kan aandoen. In Rotterdam is aan diversiteit en representatie in ieder geval geen gebrek, en dat heeft eigenlijk vooral veel voordelen. Echt álles kan er gemaakt worden, en dat gebeurt ook. Jazz, poppunk, hiphop, rauwe postpunk, alternatieve r&b, tekno. Alsof het kosmopolitische dat Rotterdam uitstraalt muzikanten aantrekt die zich graag onderdompelen in allerlei eclectische stijlen, en die het ook niet erg vinden om samen met honderden andere artiesten op te gaan in een duizelingwekkend muzikaal stadsarchief.

Het heeft ook wel iets. Experimenteren in de luwte, rustig kleien aan je muziek, je teksten, je set; de vrijheid van de stadse anonimiteit. Waar je net als Naaz, Ronnie Flex, Rats on Rafts en Sevdaliza ook heus wel kan opvallen, ook zonder de grote poppodia. Dat die niet altijd standhielden – wie kent ze nog, de Watt, voorganger Nighttown, maar ook Waterfront, Heidegger, Exit – is jammer, maar zegt weinig over de levendigheid die de Rotterdamse artiest kenmerkt. Die gaat gewoon z’n gang en vindt elders de grote massa wel. Beperking maakt ook creatief: zonder grotere poppodia zijn er kruisbestuivingen nódig, wat ook weer resulteert in een parel als Motel Mozaïque. Of Eendracht Festival, waar alle Rotterdamse scenes voor het voetlicht gebracht worden.

Wat in kleine zaaltjes gebeurt, zegt muziekjournalist Jasper Willems in zijn boek Rotterdam Goddamn, An Outsider’s Testimony (2020), is daarom óók heel interessant. Lekker je eigen incrowdpubliekje opbouwen, in Worm, Roodkapje of Bird. Compleet losgaan in je niche, omdat in zo’n stad altijd wel trouw publiek te vinden is.