Je leest dit artikel gratis. Wil je meer van de VPRO Gids? Neem een abonnement. Nu 12 weken voor slechts 10 euro. Ik wil meer lezen →
©
VPRO Gids
abonneer
Daar zit klassiek in
Op de Nederlandse televisie is volop ruimte voor klassieke muziek: van liveregistraties en spelshows tot talentenjachten en muziekdocumentaires. Wat is toch de magie van klassiek kijkvoer? ‘Stiekem is heel veel klassiek in het collectieve geheugen opgeslagen.’
©
Maus Bullhorst / VPRO Gids
Klassieke muziek op de televisie. Het zou zomaar een ongelukkig verstandshuwelijk kunnen worden vol pijnlijke misverstanden. Is klassieke muziek wel sexy genoeg om de strijd aan te gaan met alle glitter, glamour en snelle successen in de race om de kijkcijfers? Het antwoord luidt volmondig ja. Klassieke muziek is bijna niet van de buis te slaan. In de lommerrijke niches van het Nederlandse tv-landschap verschijnen keer op keer nieuwe initiatieven die de klassiekemuziekliefhebber bedienen. Sommige programma’s graven wat dieper, zoals Podium Witteman en de documentaires van Tijl Beckand, en andere zetten klassiek als luchtig spelelement in, zoals dirigentenparade Maestro en operatalentenjacht Aria.
‘Kijkers identificeren zich graag met mensen die een onmogelijke uitdaging aangaan, zoals een orkest dirigeren’
Het aanbod is meer versnipperd dan vroeger, maar als je zoekt is er genoeg te vinden. De onverzadigbare melomaan kan 24/7 terecht op speciale tv-zenders, zoals Stingray Classica en Mezzo. NPO 2 Extra biedt volop keuze uit liveregistraties, documentaires en speciale sessies, onder meer van VPRO’s Vrije Geluiden. Op de meest verrassende plekken komt klassiek voorbij. Zo startte het Nederlandse platform New Music Now begin dit jaar nota bene op nostalgiezender Ons met het uitzenden van concertregistraties van hedendaagse klassieke muziek (elke zondag om 15.30 uur).
‘Een Mahler-symfonie wordt opgewekt uitgeplozen, terwijl we een popsong serieus tegen het licht houden’
Klassieke muziek op de televisie is van alle tijden. Vaak zijn het kopstukken uit de muziek- of de mediawereld die de kijkers aan de hand meenemen. Legendarisch zijn de Amerikaanse Young People’s Concerts van dirigent Leonard Bernstein en zijn New York Philharmonic. Van 1958 tot 1972 wist Bernstein met zijn aanstekelijke geestdrift hele tv-generaties warm te krijgen voor klassiek.
Zondag
Eind jaren zestig krijgen ook Nederlandse televisiemakers de smaak te pakken. Vaak blijkt de zondag de uitgelezen dag voor zo’n klassiek uitstapje. Het bekendst is vermoedelijk de reeks Jonge mensen op het concertpodium, waarin veelbelovende muziektalenten de kans kregen om met een professioneel symfonieorkest op te treden. Het programma loopt van eind jaren zestig tot begin jaren negentig en er volgen andere goed bekeken programma’s, zoals het Prinsengrachtconcert, dat sinds 1984 live wordt uitgezonden, en Una voce particolare, een concours voor aankomende zangtalenten, dat van 1997 tot 2010 te zien is. Ook operaregistraties en matineeconcerten worden in de jaren tachtig en negentig op zondag op televisie uitgezonden. De VPRO onderscheidt zich met een avontuurlijke muziekprogrammering, waaronder een documentaireserie over hedendaagse componisten, Toonmeesters, het onvolprezen Reiziger in muziek en later Vrije geluiden.
©
ANP / Berlinda van Dam / ANP
Prinsengrachtconcert in Amsterdam, 2017
Na de eeuwwisseling brak een iets stillere periode aan, maar inmiddels is klassieke muziek weer helemaal terug op de buis. Het roept de vraag op hoe zo’n specialistische kunstvorm erin slaagt zich zo te nestelen op de Nederlandse televisie. Huub Wijfjes, mediahistoricus en bijzonder hoogleraar in de Geschiedenis van Radio en Televisie aan de Universiteit van Amsterdam, merkt dat er geen eenduidig antwoord is. ‘Tv-programma’s maak je niet alleen voor de happy few. Als omroep wil je een zo breed mogelijk publiek bereiken. Klassieke muziek is dan een ingewikkeld onderwerp. Daar zoek je een “tv-logische vorm” voor. Een goed format en tijdstip spelen mee, evenals een aansprekende persoon die vertrouwen wekt, zoals bijvoorbeeld Paul Witteman, Han Reiziger of Tijl Beckand.’
Wedstrijdelement
De vroege zondagavond op NPO 2 is het aangewezen moment voor een klassiekemuziekprogramma. ‘Op NPO 1 is tegelijkertijd sport te zien. De doelgroepen voor klassieke muziek en sport zullen wel weinig overlapping kennen. Dat soort gedachten spelen soms mee bij de publieke omroep,’ constateert Wijfjes. Sinds 2007 hebben de drie televisiezenders van de publieke omroep een eigen profiel gekregen. ‘NPO 1 is meer de familiezender en NPO 2 biedt programma’s voor een kleiner publiek. De autonomie van de omroepen is meer naar de achtergrond verdreven. Dat heeft een positief effect, want de lineaire televisiekijker kijkt niet naar de omroep, maar naar het tijdstip en de aard van het programma. Dat is veel efficiënter.’ Lineaire tv-kijkers zijn over het algemeen ouder. ‘Maar dat wil niet zeggen dat de programmering uit de tijd is. Het bereik blijft hoog,’ weet Wijfjes.
‘Als het op klassieke muziek aankomt, móet ik in actie komen. Een beetje zoals Arie Boomsma met zijn fitnessvideo’s’
Een andere tv-logische vorm is een programma met een wedstrijdelement. In dat geval krijgt klassieke muziek ook ruim baan op familiezender NPO 1, Maestro bijvoorbeeld. Klassieke muziek blijft voor veel kijkers een magisch terra incognita. ‘Deze competitieve programma’s blijven goed scoren. Kijkers identificeren zich graag met mensen die een onmogelijke uitdaging aangaan, zoals een orkest dirigeren.’ Klassiekemuziekliefhebber Wijfjes is een trouwe kijker van het programma Podium Witteman. ‘Dat programma zit boordevol tv-logische vormen. Een juiste mix van actualiteit, jong talent, cross-overs en een vertrouwd baken als presentator, Paul Witteman.’
Vanaf het begin is muziekkenner Floris Kortie als copresentator Podium Witteman betrokken. Klassieke muziek blijkt een brede groep kijkers te trekken. ‘De televisie is laagdrempelig, een perfect instapmedium. Je hoeft helemaal niet thuis te zijn in de klassieke muziek om naar ons programma te kijken. En stiekem is heel veel klassiek al in het collectieve geheugen opgeslagen. Of het nu operafragmenten zijn of de Negende van Beethoven. Ergens gaat er wel een belletje rinkelen. Bovendien herbergt Nederland heel veel goede, jonge en oudere, musici. Een betrokken en begeesterde muziekscene, waar ons programma dankbaar gebruik van maakt.’ Kortie begrijpt het succes van Podium Witteman wel. ‘We proberen het zo gevarieerd mogelijk aan te pakken, met klassiek uit verschillende tijden en sferen. Een bezoekend componist verwoordde het ooit zo: “Dat wat ernstig is wordt door jullie met lichtheid behandeld en dat wat licht is met ernst.” Een Mahler-symfonie wordt opgewekt uitgeplozen, terwijl we verderop een popsong serieus tegen het licht houden.’
Verslaafd
Die ontwapenende aanpak tekent ook de programma’s van Tijl Beckand. De tv-presentator en comedian – onder meer bekend van De lama’s – is een fervent prediker van het klassiekemuziekevangelie. ‘Vanaf het moment dat ik op school mocht meezingen in Mozarts Requiem was ik verslaafd aan klassiek. Ik ging meteen de diepte in en dat is altijd zo gebleven.’ Toen hij in 2009 stopte met De lama’s merkte Beckand dat er op primetimetelevisie weinig te beleven was qua klassieke muziek. ‘Voor Tv lab heb ik toen een pilotuitzending gemaakt van De Tiende van Tijl. In die tijd had je nog de discussie hoelang een live gespeeld muziekstuk mocht duren op televisie. Uren werd er over gedebatteerd of het wel verstandig was om Schuberts Strijkkwintet helemaal uit te zenden. Nu is dat allemaal veel normaler geworden.’
Uiteindelijk maakte Beckand 57 afleveringen van De Tiende van Tijl. Later volgde In het voetspoor van Bach en De Negende van Beethoven. Voor Beethovens symfonische meesterwerk nam Beckand ook zelf de dirigeerstok ter hand. ‘Als je een tv-serie maakt over Bach en Beethoven bied je tegelijkertijd een venster op de wereld. Als kijker kun je je vergapen aan de pracht en praal van bijvoorbeeld Wenen.’ Beckand krijgt veel positieve reacties van kijkers. ‘Bijna verontschuldigend, omdat ze nooit naar klassiek luisterden en nu zo geraakt zijn. Vanuit het veld krijg ik wel de kritiek dat ik het dirigentenvak niet serieus neem, maar als het op klassieke muziek aankomt, móet ik in actie komen. Een beetje als Arie Boomsma met zijn fitnessvideo’s, ik kan gewoon niet anders. Klassiek is geweldig en het is er voor iedereen, maar de scharnieren tussen het publiek en de kunsten zijn vaak roestig. Als ik daarbij kan helpen, graag. Het idee dat je zo veel mogelijk mensen een leven vol muzikaal genot kunt schenken, is voor mij motivatie genoeg om telkens weer zo’n gekke serie te maken.’