Fingerspitzengefühl

‘Bal is b, a, l. B is puntje 1, puntje 2. A is puntje 1 en l is puntje 1, puntje 2 en puntje 3,’ zegt Yvonne van der Does, docent braille voor de onderbouw. Hoewel we pas een halfuurtje op blinden- en slechtziendenschool Visio in Amsterdam Slotermeer zijn, begrijpen we haar puntjeslatijn al wel. Blijkbaar is het braillesysteem op zich dus niet zo ingewikkeld, al is braille lezen en schrijven andere koek. Dat vergt geduld en heel veel oefenen. Hetzelfde geldt voor iedereen die ziende leert lezen, maar zij komen ongewild vanzelf overal woorden en letters tegen. Denk maar aan de M van McDonald’s. Die letter hoeven kinderen volgens Fiona de Groot niet meer te leren. Zij verzorgt braillelessen voor oudere leerlingen en revalidatiebraille voor scholieren die op latere leeftijd blind zijn geworden. ‘Wie niet kan zien, leest alleen bewust braille – nooit terloops of toevallig. Daarom zetten we hier bijvoorbeeld de namen van kinderen op hun tafel. Komen ze het toch tegen, ook als ze nog niet kunnen lezen.’

In de openbare ruimte is braille zeldzaam. Op verschillende treinstations kun je het zien of voelen in liften en op trapleuningen en Staatsbosbeheer heeft een voelbare wandelkaart geplaatst bij een route op de Veluwe. Sinds kort kunnen blinde KLM-passagiers de veiligheidsinstructies aan boord voelen. Van de 3500 blinde en slechtzienden tussen de vier en de twintig jaar bezoekt twintig procent een blindenschool, zoals Visio, de rest volgt regulier onderwijs. Vijftien procent van de leerlingen leert braille.

Natuurlijk hebben we ons huiswerk gedaan en weten we dat Louis Braille (1809-1852) op zijn derde blind raakte aan beide ogen door een ongeluk met een priem. Ook weten we dat hij op het idee voor het blindenschrift kwam dankzij een nachtschrift van militairen dat ook werkte op tast. Dit schrift kende twaalf puntjes, maar Braille vereenvoudigde dat tot zes, twee verticale rijtjes van drie puntjes. Genummerd van 1, linksboven, tot 6, rechtsonder. Samen vormen die een zogeheten braillecel. Toch was de overeenkomst tussen de zes kamers in het poppenhuis en de zes posities in de braillecel ons niet opgevallen.

Wanneer kinderen de kamernummering van het poppenhuis kunnen dromen, is het tijd voor de zogeheten badjes. Daarvoor wordt een traytje gebruikt met daarin zes bakjes, de verdeling doet denken aan het kartonnetje waarmee je op festivals biertjes haalt. De verticale posities liggen nu plat, horizontaal. Kleine poppen moeten daarin zogenaamd gewassen worden. Van der Does: ‘Dan zeg ik: zet de pop in badje 1. En nu naar badje 3.’ Als dat foutloos gaat komt de pinnenplank, een houten blokje met zes gaten waarin met spijkerachtige pinnen brailleletters gemaakt kunnen worden. Dit is allemaal vrij kinderachtig en het spreekt voor zich dat deze methode bij revalidatiebraille niet wordt gebruikt. ‘Leerlingen die eerst konden zien hebben al beelden van dingen, daarom leg je alles anders uit,’ zegt De Groot. ‘De braille-p lijkt bijvoorbeeld op de gewone p, dus daar verwijs je naar.’

Als Nourjan terug is naar de les schuifelt Jayla met haar stok binnen. ‘Ik ben zes,’ zegt ze, waarna ze uiterst geconcentreerd begint te lezen. ‘Ger, kom je. Pim is er. Ik kom, mam.’ Achter een laptop zit de zestienjarige Betul uit Hoorn te leren voor haar geschiedenistoets. Ze ziet ongeveer acht procent en haar blikveld is begrensd, als een koker. Natuurlijk kan ze ‘blind’ typen en laptoplezen doet ze met een hulpstuk, de brailleleesregel. Soms laat ze de tekst voorlezen door een spraakprogramma, al beklijft het dan minder. Vriendelijk vertelt ze over haar braillevaardigheden en de proefwerkstof, al heeft ze iets aan haar hoofd wat belangrijker is voor veel zestienjarigen: d’r haar. ‘Ik wil het laten verven, Fiona, maar vind het doodeng, want de vorige keer had de kapster bijna alles er afgeknipt. Mijn moeder werd toen zó boos. Later bleek dat ze kappersexamen deed.’

Na ruim twee uur les beginnen de braillecellen ons te duizelen en houden we het voor gezien. Genoeg geleerd voor vandaag.