Hard en veilig

Gesprekken over racisme en ongelijkheid zijn meestal serieus. En moeilijk. De een is bang om op iemands tenen te gaan staan, een ander voelt zich aangevallen en een derde wordt moedeloos omdat ze alweer moet uitleggen dat institutioneel racisme wel degelijk bestaat. Wat als je al die pijnpunten nu eens uitvergroot en er de draak mee steekt? Dan krijg je Seef spees, een satirisch sketchprogramma waarin de Nederlandse maatschappij wordt gefileerd.

Soundos El Ahmadi vertelt waarom ze zin had om een humoristisch programma over onrecht en ongelijkheid te maken. ‘Niet om te zeuren hoor, maar er worden altijd grappen gemaakt óver mensen van kleur, maar nooit door henzelf. Ik heb elke week wel een redacteur van een talkshow aan de lijn, dat ben ik spuugzat. Ze willen alleen maar dat je huilie huilie doet. Nou, ik heb geen zin om me in een slachtofferrol te laten drukken. Liever zet ik pijn om in verhalen, in mijn voorstellingen doe ik dat ook. Humor maken van je pijn is een goede remedie tegen depressief thuiszitten.’ De humor in Seef spees beviel haar meteen. ‘Toen ik het script las, dacht ik: dit is zo weird, I love it.’

Wat gaan we zien in Seef spees? Een sketch navertellen is bijna nooit grappig, maar om toch een kleine indruk te geven: een zwarte vrouw wordt plots exorbitant rijk door de verkoop van haar crypto en verandert daardoor langzaam in een witte man. Moordlustige zombies gaan op huizenjacht. Turkse broers maken zichzelf belachelijk door elkaar voor te liegen over hun leven. ‘Het programma is niet zwart tegen wit,’ zegt hoofdredacteur Anouk Kamminga. ‘De hele maatschappij wordt ontleed.’

Noraly Beyer kondigt als nieuwslezer met de nodige ironie het programma aan en af. De sketches worden aan elkaar gepraat door ‘zes willekeurige mensen die de omroep met zorg van straat heeft geplukt’ en die ‘onder de bezielende leiding van een diversiteitscoach’ het gesprek met elkaar aangaan. Onmiddellijk wordt het concept van een safe space op de hak genomen. De groep zit in een gymzaal waar, volgens de coach, ‘alles mag en niets moet. Je kunt alles zeggen, het is een safe space.’ Vervolgens vliegen de oordelen door de ruimte. Zo roept Soundos El Ahmadi tegen een andere deelnemer: ‘Waarom heet jij Kevin? Ik zie toch dat jij geen Kevin bent? Je bent Marokkaans. Heb je zelfhaat ofzo?’

Om de grappen te maken die ze wilden maken, moesten de makers de angst loslaten om op iemands tenen te trappen. ‘We zijn geconditioneerd om niet alles tegen elkaar te zeggen,’ vertelt Giancarlo Sanchez. ‘Thuis zeggen mensen ongegeneerd wat ze hinderlijk of opvallend vinden aan de bruine en witte medemens. Als je dit buiten de muren van je eigen huis uitspreekt, voelt het ineens heel stout. Maar dat is fokking onzin.’

Elke grap maken die in je opkomt, betekent onherroepelijk dat je mensen zult kwetsen. Maar daar laat Sanchez zich niet door weerhouden. ‘Om grappen moet je elkaar niet afmaken. Kun je dat tegen de woke politie zeggen? Ik snap dat mensen boos worden op een politicus die een onaangename opmerking maakt. Maar als een grappenmaker op een podium iets zegt wat je niet bevalt, tja, dan is dat waarschijnlijk ook de bedoeling. We leven niet in een wereld waarin je nooit gekwetst wordt.’

Sanchez ziet wel in dat onder het mom van een grap ook zeer enge dingen gezegd kunnen worden. ‘Wanneer is iets nog humor? Die grens is lastig te trekken. Wat ik wel weet: je mag overal tegenaan schoppen. Mijn generatie is opgegroeid met South Park. Zij hebben me geleerd dat er geen heilige huisjes zijn. Ik denk dat we in Seef spees soms harde grappen maken, maar het zijn wel grappen met een doel: ze laten je in de spiegel kijken. Niet met een geheven vingertje, maar om te laten zien dat je meer op je medemens lijkt dan je misschien denkt.’

Doordat de culturele diversiteit van de makers benadrukt wordt, is de kans groot dat kijkers die Seef spees niet leuk vinden of niet snappen negatief zullen reageren: een programma dat alleen maar woke wil zijn, weggegooid belastinggeld. Je kunt de hatelijke reacties nu al bedenken. ‘We hebben daar veel over gepraat met elkaar,’ zegt Anouk Kamminga. ‘Die kritiek zal vast komen, maar ik hoop ook dat mensen het experiment omarmen. Het programma is in vrij korte tijd met een relatief laag budget in elkaar gezet. Het is niet gelikt, het voelt underground aan. We hebben veel nieuwe makers een kans gegeven zich te ontwikkelen. De enorme bevlogenheid achter de schermen is voor mij net zo belangrijk als de uitkomst. Ik hoop dat we een tweede seizoen mogen maken om verder te kunnen bouwen op het talent van de groep.’

Het rauwe en ongepolijste is de kracht van het programma, denkt ook Soundos El Ahmadi. Of Hilversum er structureel door zal veranderen? ‘Nee, dat denk ik niet,’ zegt de comedian. ‘Misschien opent het de ogen van sommige mensen. En ik hoop dat kijkers de representatie waarderen. Als dat gebeurt, ben ik al happy. Ik heb niet veel nodig om gelukkig te zijn.’ Tot slot relativeert El Ahmadi: ‘We kunnen het verhaal heel ingewikkeld en maatschappelijk relevant maken. Maar uiteindelijk zijn wij ook gewoon maar een paar mensen die een leuk sketchprogramma aan het maken zijn.’