Achter de regenboog

‘Sinds ik weet dat ik op jongens val, leid ik een tevreden leven als homo. En toch heb ik me altijd afgevraagd: hoe komt het nou dat de een gay is en de ander niet?’ zegt tv-maker Tim den Besten in de openingstekst van zijn nieuwe documentaire Van de andere kant. ‘Stond het bij mijn geboorte al vast of kwam het later pas?’

Het is niet de eerste keer dat Den Besten zich voor een documentaire verdiept in zijn eigen geaardheid. In 2013 maakte hij samen met zijn beste vriend Nicolaas Veul (100 dagen) de film Een man weet niet wat hij mist, waarin hij voor het eerst van zijn leven met een vrouw naar bed gaat.

Ja, het is bij die ene keer heteroseks gebleven, vertelt Den Besten lachend aan de telefoon. Hij is, zoals hij ook uitlegt in Van de andere kant, een gelukkige homo. Toch blijft hij gefascineerd door de vraag hoe veranderlijk iemands seksuele voorkeur is. In Van de andere kant gaat hij daarom in gesprek met wetenschappers, maar ook met anti-lhbtiq+-activisten. Zoals het Vlaamse Comité Bezorgde Ouders, dat strijdt tegen lhbtiq+-voorlichting in schoolboekjes.

Den Besten laat dus inderdaad een heel andere kant aan het woord in zijn film dan het progressieve, gayvriendelijke geluid van zijn eigen bubbel. En het gaat nog verder: een groot deel van de documentaire speelt zich af op een geheime conferentie voor homoconversietherapie – jawel, het soort therapie waarvan de Nederlandse politiek onlangs heeft besloten dat die in ons land strafbaar wordt.

Helemaal vanuit Argentinië staat Tim den Besten de VPRO Gids te woord over Van de andere kant.

Den Besten: ‘Dat was bizar. Het was in Hongarije, ergens buiten Boedapest, op een heel normaal bungalowpark. Ik had nog nooit een “voormalig homo” ontmoet, maar nu zat ik ineens tussen een heleboel ex-gays, die allemaal zeiden: “Ja, dat was vroeger.” Het gekke was: de sfeer was heel goed en het waren echt lieve mensen. Ik had verwacht dat ik als tevreden homo met scheve ogen zou worden aangekeken, maar dat was helemaal niet zo. Die deelnemers aan de conferentie kwamen over als heel redelijke mensen, alleen zeiden ze dus wel de gekste dingen – in mijn belevingswereld dan. Maar dat begrepen ze ook wel weer, dat ik het heel raar vond. Ik kon eigenlijk alles zeggen en vragen wat ik wilde, dat was heel fijn. Af en toe moest ik wel, nou ja, eventjes tot rust komen… Er zat daar bijvoorbeeld een meisje die in het verleden in transitie was geweest naar jongen en die nu weer terug naar meisje was gegaan. En er waren allerlei mensen die tegen me zeiden: “Tim, jij bent geen homo, jij leeft de gay lifestyle en dat is iets anders, dat is een keuze.” Ik praat altijd graag met mensen die mijlenver van me afstaan, dus dat had ik nu ook. Alleen, deze keer ging het ook over mezelf. En als dat soort dingen gezegd worden door heel aardige mensen die slim overkomen, dan is dat best lastig en verwarrend. Maar ik vond het vooral erg leuk, omdat het zo’n spannend onderwerp is. Ik ging eigenlijk iets verkennen wat je niet mag verkennen, het nummer “Born This Way” van Lady Gaga is niet voor niets een gay anthem. Het maken van deze film voelde een beetje als door een deur gaan waar heel groot “verboden toegang” op staat.’

‘Nee, ik vond het eigenlijk een heel leuke manier om de situatie van een andere kant te bekijken, want dit heb ik echt nog nooit zo bedacht of gehoord. Ik word ook gewoon niet zo snel boos om dit soort dingen. Ik denk alleen maar: huh, hoe kom je hier nou weer op? En dan moet ik er eigenlijk vooral om lachen. En ik vind het ook een interessante theorie.’

‘Nee, ik vind niet dat je mensen die een volgens jou raar verhaal hebben niet mag laten zien. Het is, denk ik, juist heel belangrijk om allerlei soorten mensen aan het woord te laten. Je kan het willen doodzwijgen en doen alsof het niet bestaat, maar ik vind het juist heel mooi als de televisie die ik maak een gesprek op gang brengt. Het kan best dat mensen boos worden om deze documentaire, maar ja, dit is wel gewoon wat er gebeurt. Wij hebben die conferentie niet in scène gezet. Het bestaat, en zo goed en zo kwaad als het ging heb ik er chocola van proberen te maken.’

‘Ja, sterker nog, het idee was oorspronkelijk ook voor De outsiders: ik wilde een homoconversietherapie volgen. Dat bleek alleen heel moeilijk en toen kwam corona, daarna werd het een opzichzelfstaande documentaire. Maar inderdaad, ook in De outsiders volg ik mensen met een totaal ander wereldbeeld, maar daar wil ik wel alles van weten. Ik probeer het bíjna te geloven; ik ga helemaal mee met iemand, gewoon om alle hoeken van dat verhaal te verkennen. Geloof ik dan echt dat er iemand kan bestaan die nooit eet? Of dat iemand daadwerkelijk is meegenomen door aliens? Nee, maar ik ga tijdens het interview niet zeggen: “Dit kan niet.” Dat heeft geen zin. Ik had hier in Argentinië laatst ook een heel gesprek met een corona-ontkenner. Drie uur lang zit ik dan met zo iemand te praten. Gewoon, om helemaal in kaart te brengen hoe je tot zo’n wereldbeeld komt, en hoe dat dan werkt. En dat doe ik ook bij De outsiders en nu bij Van de andere kant: ik moet en zal proberen iemands gedrag en ideeën te verklaren.’

‘Ha! Goeie vraag. Nou, wat ik in elk geval begrijp is dat homoseksualiteit voor veel mensen, zeg maar, niet uitkomt. Vanwege hun geloof, hun omgeving, de wens om een traditioneel gezin te stichten. Maar ik denk niet dat de oplossing dan is dat je, tussen aanhalingstekens, hetero wordt. Ik wil deze mensen natuurlijk helemaal niet voor het hoofd stoten, maar ik denk wel dat ze zichzelf aan het ontkennen zijn. Ik ben zelf tenslotte homo en ik ervaar ook hoezeer je seksualiteit onderdeel is van wie je bent. Deze mensen zeggen dat ze ex-homo zijn, maar ik denk dat ze gewoon hun seksualiteit een draai hebben gegeven, zoals politici ook informatie spinnen. Ik geloof niet dat die ex-gays net zo aangetrokken worden of opgewonden raken door vrouwen als door mannen. Een beetje zoals mijn ervaring in de docu Een man weet niet wat hij mist: ik heb het toen gedaan met een vrouw, dat was leuk en het was best geil, terwijl ik nooit had verwacht dat ik er opgewonden van zou raken, dat het gewoon seks zou zijn. Maar… het is totaal niet te vergelijken met hoe ik me aangetrokken voel tot een man en hoe geil ik daarvan word. Via die ervaring probeer ik voor mezelf begrijpelijk te maken hoe het voor deze “ex-homo’s” werkt, dat leven als hetero.’

‘Dat is iets voor een vervolg misschien, haha. Ik vond het eerlijk gezegd al heel wat dat deze mannen op camera hun verhaal wilden doen, dat was niet bepaald makkelijk. Vooral het gesprek met de twee Nederlandse “ex-homo’s” op de conferentie vond ik heel bijzonder. Dat voelde heel intiem, een beetje als drie homo’s onder elkaar – alleen: twee waren het dus niet meer, volgens henzelf! Die mannen waren heel lief, ik mocht ze gewoon alles vragen en hoewel ik er totaal anders over denk, was er een heel fijne sfeer en wederzijds respect. En ik snapte wel wat zij zeiden en zij snapten mijn vragen ook wel. Dus dan sta je in zekere zin lijnrecht tegenover elkaar, maar daar kun je het dan over hebben. Ik hou daarvan: het is dan net of ik een doolhof in ga, waar ik uit probeer te komen door vragen te stellen. Aha, denk ik opeens, je bedoelt dus dat… En dat wil niet zeggen dat ik het ermee eens ben, maar wel dat ik een beetje bij die persoon in zijn hoofd ben gekropen. Dat vind ik de allerleukste momenten.’