Ongehoord in de jeugdzorg

Media richten hun blik steeds vaker op de jeugdzorg. Vorig jaar verschenen de indrukwekkende documentaires Goede moeders en Jason, Danny Ghosen dook eerder dit jaar met zijn programma Danny’s wereld in de gesloten jeugdzorg. En nu is er de zesdelige EO-reeks Jojanneke en de jeugdzorgtapes, waarin elf jongeren laten zien wat een uithuisplaatsing met hun leven doet. Het beeld dat deze programma’s schetsen van de Nederlandse jeugdzorg is somber: wie eenmaal in de jeugdzorgmolen belandt, komt daar bijna niet meer uit. 75 procent van de jongeren krijgt er te maken met psychisch of fysiek geweld, bijna tachtig procent van de jongeren die in een gesloten jeugdzorginstelling hebben gezeten, zegt daar slechter uit te zijn gekomen dan ze erin gingen.

In dat jeugdzorgsysteem zitten allerlei weeffouten. In de aanpak van problemen bijvoorbeeld, zegt Van der Helm. ‘Een gebroken been heel je door er zes weken langs gips omheen te doen. Dat medische denken is ook de jeugdzorg ingeslopen. Maar veel jongeren hebben complexe problemen en daarbij werkt die aanpak niet. Laatst sprak ik de moeder van een meisje met een eetstoornis dat in zes maanden tijd in vijf klinieken heeft gezeten. Naast een eetstoornis heeft zij ook een depressie en suïcidale gedachten. Zo’n eetstoorniskliniek kan daar niet mee uit de voeten en stuurt het meisje weg.’ Bovendien, constateert Van der Helm, is geld belangrijker geworden dan mensen. ‘Er wordt niet gekeken hoe je jongeren het best kunt helpen, maar hoe het geld het best verdeeld kan worden. En de politiek zegt al jaren dat de sector de problemen zelf moet oplossen, maar omdat er zoveel financiële belangen zijn, gebeurt dat niet.’

Kinderen die uit huis worden geplaatst, komen terecht in pleeggezinnen, gezinshuizen of jeugdzorginstellingen. De gesloten jeugdzorg is de laatste halte in het traject. Kinderen die geen delict hebben gepleegd, komen hier achter slot en grendel te zitten. Berucht zijn de isoleercellen waar jongeren in gestopt kunnen worden om ‘af te koelen’. Maar ook wanneer iemand suïcidale gedachten heeft, kan de groepsleiding ervoor kiezen om een jongere in de isoleercel te plaatsen. Jarenlang heeft de politiek beloofd dat in 2022 alle isoleercellen verdwenen zouden zijn uit de gesloten jeugdzorg, maar dat is niet gelukt.

De verhalen die de jongeren in het programma vertellen zijn pijnlijk. We zien Doke van vijftien, die met haar moeder ondergedoken zit omdat ze nooit meer in een jeugdzorginstelling wil belanden. ‘Dan maak ik een einde aan mijn leven.’ En Jamie, die op zijn vierde in slaap viel in een buggy en wakker werd in een vreemde omgeving met vreemde mensen. Hij is nu zeventien. Zijn moeder heeft hij sinds zijn vierde niet meer gezien. Eli van 27 is zo beschadigd geraakt dat ze niet meer wil leven. Ze zit in een euthanasietraject, de jurk voor haar uitvaart hangt al klaar. Wanneer ze de jurk aantrekt, verwoordt Eli treffend de pijn van heel veel kinderen. ‘Deze jurk is tweedehands, daarom past ie zo goed bij me. Ik heb me ook altijd tweedehands gevoeld.’

Ondanks die pijnlijke verhalen was het niet moeilijk om jongeren te vinden die mee wilden werken, merkte Jojanneke van den Berge. ‘Ik vind het heel bijzonder dat al die jonge mensen zo gedreven zijn om de jeugdzorg te veranderen. Allemaal hebben ze hun eigen trauma’s, maar ze willen heel graag iets veranderen voor de kinderen die na hen in het systeem terechtkomen. Dat vind ik ontzettend liefdevol.’ Die grote bereidheid komt misschien doordat de jongeren nu eindelijk een stem krijgen, denkt Van den Berge. ‘Kinderen in de jeugdzorg voelen zich niet gehoord. Ze hebben het idee dat er nooit naar hen geluisterd wordt. Het systeem ontmenselijkt hen, geeft hun het gevoel dat ze er niet toe doen. Dat is vreselijk.’

Peer van der Helm herkent dat. Als je hem vraagt wat een hulpverlener kan doen om het leven van een kind in de jeugdzorg aangenamer te maken, zegt hij stellig: ‘Luisteren. Ook na werktijd, want een crisis houdt zich niet aan werktijden van negen tot vijf.’ Denkt Van der Helm dat de aandacht in de media kan helpen om de jeugdzorg te veranderen? ‘Het is ontzettend moeilijk om het systeem om te gooien. Maar ik merk wel dat de groeiende aandacht leidt tot kleine verschuivingen. Dat rechters minder snel kinderen naar de gesloten jeugdzorg verwijzen. Dat gemeenten zich achter de oren krabben.’

Jojanneke van den Berge probeert met haar programma in ieder geval impact te hebben. ‘In de laatste aflevering gaan we naar Den Haag om te praten met politici en beleidsmakers. Ik hoop echt dat we een beweging op gang kunnen brengen. De strijdlust van de jongeren is in ieder geval groot. Ik denk dat er een moment komt waarop we zeggen: hoe heeft dit in godsnaam zo lang kunnen gebeuren? Ik schaam me er echt voor dat we in zo’n rijk land vol mogelijkheden wonen en dat we tegelijkertijd kinderen met problemen zo in de kou zetten en levens kapot maken. Maar ik zie steeds meer mensen die de strijd van de jongeren steunen. Dus ik heb hoop op verbetering.’