Klaar met wit, blond en blauw

Janssens onstuimige emoties maken Drijfvermogen, een documentaire met fictieve elementen, vaak luchtig en speels. Dat geldt niet voor het grotere verhaal, waarin een gekleurde acteur blootlegt waar hij tegenaan loopt. ‘In de film proberen we de grenzen van de thema’s racisme en stereotypering af te tasten en dat doen we dat door de gevoeligheden rondom deze onderwerpen te onthullen, uit te vergroten en er gelijktijdig de draak mee te steken,’ aldus Barbosa. ‘Geen enkel huisje is meer heilig.’

De VPRO Gids sprak met regisseur Barbosa en met acteur en zwemmer Janssen.

Janssen: ‘Nu is het thema racisme en discriminatie in de filmwereld actueel, maar toen wij ons voorstel voor Drijfvermogen indienden, en dat was voor blm, was de reactie lauwtjes. Wat is nou precies de relevantie van het onderwerp? Ik heb ook jarenlang gedacht dat het allemaal wel meeviel. Maar rond mijn dertigste begon ik zaken vanuit een ander perspectief te bekijken. Ik heb een ander soort discriminatie meegemaakt. Als kind kreeg ik vaak te horen: “jij bent echt anders dan de rest”. Dat is omgekeerd racisme. Wie is de rest? Mijn moeder is zwarter dan ik. Als zij op straat liep, werd ze soms nageroepen en maakten mensen apengeluiden. Dat doet pijn. Ik realiseer mij nu dat ik als kind, onder meer door het gebrek aan gekleurde acteurs waarmee ik mij kon identificeren, wit begon te voelen. Tegelijkertijd was ik op Curaçao waar ik tot mijn tiende jaar opgroeide, altijd de bruggenbouwer. Vanwege mijn dyslexie zat ik op een privéschool met kinderen van verschillende nationaliteiten. Die gemengde achtergronden botsten weleens met elkaar. Ik was dan de verbinder. Maar eilanden hebben een eigen identiteit en een brug zweeft daar tussenin. Het gevolg was dat ik later de vraag stelde: wie ben ik?’

Janssen: ‘Het narratief dat Amy bedenkt is goedbedoeld, maar het staat bol van stereotypering. Waarom een zwarte Surinaamse jongen uit de Bijlmer? Waarom is het een witte man van middelbare leeftijd die Ramon redt? Ik was klaar met de stereotypering en wilde een film maken waar dat niet het geval was. Enerzijds wilde ik bewijzen dat ik een menselijk personage kon neerzetten, dat ik de complexiteit van de mens begreep en dat ik die kon vertolken. Anderzijds wilde ik weg van het idee van the white savior. Een narratief dat in mijn ogen nog te vaak in films wordt ingezet. Drijfvermogen balanceert tussen documentaire en fictie. Deze vorm vind ik prettig. Het fictieve element biedt mij wat meer vrijheid en het thema raakt aan het ontwikkelingsproces waar ik al een paar jaar in zit. 

Ik groeide op met Jim Carrey en Will Smith. De naar buiten gerichte, uitbundige speelwijze van deze acteurs droeg ik ook altijd uit. Met Drijfvermogen keer ik echter naar binnen. De drang om op zoek te gaan naar mijn zwarte identiteit is groot, het is een intens proces. Met deze film geef ik een platform aan het zwarte deel van mij, de Tarikh Martina, dat is mijn moeders achternaam. Drijfvermogen is een nichefilm voor mensen uit het vak: de media en de kunst- en cultuursector. Ik vind het prima als mijn zwarte achtergrond een rol speelt bij het acteren. Dat is immers ook een realiteit, maar je moet ook je talenten kunnen ontplooien zonder dat het altijd over kleur, leeftijd of gender gaat. De film is ook bedoeld voor mensen die zich bezighouden met racisme en discriminatie omdat dit hip is. Mensen die ervan overtuigd zijn dat zij het echt heel goed doen, maar eigenlijk, onbedoeld of onbewust, nog in oude patronen zitten. En ik hoop dat de film duidelijk maakt dat mensen niet uniform denken. Dat witte mensen er niet van uitgaan dat alle zwarte mensen hetzelfde denken. En andersom, dat zwarte mensen ook vrij zijn om verschillende meningen te hebben, bijvoorbeeld over hoe je je opstelt als zwart persoon na blm.’

Barbosa: ‘Ja, Tarikh heeft gelijk. En dit geldt voor veel mensen met een diversiteitsachtergrond in de media. Mensen zoals ik, ik heb een Kaapverdische achtergrond, kunnen dan worden afgevinkt bij de publieke omroep. Tegelijkertijd heb je de mediakanalen nodig om je film te kunnen maken. Dat voelt dubbel. Net als het fenomeen dat er nu plotsklaps aan de voorkant, in reclames, tv-programma’s enzovoort, veel gekleurde mensen in beeld verschijnen. Maar de wereld achter de camera is vooralsnog wit, terwijl juist daar de narratieven bedacht worden. Racisme is een absurd fenomeen. Het is een waanidee, een model van uitsluiting. Maar het is voor mensen ook een verdienmodel. Kijk naar de hoeveelheid diversiteitsclubjes die er opgetuigd worden. Een verdienmodel gestoeld op een model van uitsluiting voelt wrang. Het aantal zwarte regisseurs is op één hand te tellen. Ik zag hoe Tarikh, met wie ik al lang bevriend ben, aan het worstelen was. Ik deelde die worsteling met hem. Het gesprek over racisme wordt vaak grimmig gevoerd. In Drijfvermogen verwerk ik mijn visie op racisme, namelijk het absurdistische gehalte daarvan. Dat levert een lichte toon op. Die is noodzakelijk om uiteindelijk alle partijen bij elkaar te brengen.’