Wie is Cosby zonder sokkel?

Interviewer: ‘Wie is Bill Cosby, nu?’

Spreker 1: ‘Oef. Oh, man… Ik weet het niet.’

Spreker 2: ‘Een baanbrekende tv-persoonlijkheid.’

Spreker 3: ‘Een van de populairste komieken uit de geschiedenis.’

Spreker 4: ‘Hij staat bekend als America’s Dad.’

Spreker 5: ‘En als monster.’

Spreker 6: ‘Bill Cosby is...’

Spreker 7: ‘Een van de grootste roofdieren van Hollywood.’

Spreker 8: ‘Een verkrachter die ooit een heel populaire tv-show had.’

Spreker 9: ‘Een voorbeeld van hoe complex de mens is.’

De eerste vraag die regisseur W. Kamau Bell stelt in zijn vierdelige documentaireserie We Need to Talk About Cosby is direct de moeilijkste. Want wat doe je met een held die van z’n voetstuk is gevallen omdat hij een seksueel roofdier bleek te zijn? Mag je de warme herinneringen die je aan hem hebt nog steeds koesteren als er meer dan zestig vrouwen zijn die zeggen dat hij hen heeft gedrogeerd en verkracht? Kun je zijn werk of de immense culturele impact die hij had los zien van alles wat je nu over hem weet?

In een interview met NPR omschreef Bell zichzelf als ‘een lid van de familie Huxtable’. En juist dat maakte het voor hem zo ongelooflijk ingewikkeld toen de aantijgingen tegen de acteur zich opstapelden, met tientallen tegelijk. ‘Als iemand me vraagt wie de komieken waren die me inspireerden toen ik opgroeide, wil ik zeggen: Cosby,’ zei Bell tegen NPR. ‘Maar ontken ik de verhalen van de overlevenden als ik dat doe? Deze documentaire komt voort uit iets waar ik, ik denk net als heel veel mensen, lange tijd mee heb geworsteld.’

Het gesprek aangaan over Bill Cosby is niet makkelijk. Vandaar dat veel mensen vriendelijk bedankten toen Bell hen vroeg voor zijn documentaireserie. Toch wist de regisseur een groep interessante personen te verzamelen, veelal van Afro-Amerikaanse afkomst, die hun eigen herinneringen aan Cosby hebben. Journalisten, hoogleraren, acteurs (een flink aantal van Bells talking heads had zelfs een rol in The Cosby Show), showbizzmensen, komieken – vrijwel allemaal groeiden ze, net als Bell, op met Cosby. ‘Voor veel mensen was Cosby de ster waarop ze navigeerden,’ zegt Bell dan ook in de eerste aflevering.

We Need to Talk About Cosby houdt zich niet bezig met Cosby’s schuld. Dat de vrouwen die Cosby hebben aangeklaagd de waarheid spreken, staat wat betreft Bell vast. In plaats daarvan probeert de documentairemaker uiteen te zetten waarom het zo moeilijk is voor veel mensen, en dan met name Afro-Amerikanen, om te accepteren dat hún Cosby dezelfde is als de man die al die vreselijke dingen heeft gedaan. Want hún Cosby heeft decennialang barrières doorbroken en grenzen verlegd met alles wat hij in het openbaar deed.

Zo is de opkomst van zwarte stuntmannen en -vrouwen volgens de documentaireserie vrijwel volledig te danken aan Cosby, die in de jaren zestig  weigerde zijn stunts te laten doen door een zwart geschminkte witte man – iets wat tot dat moment gebruikelijk was in Hollywood.

De grootste impact hadden de publieke imago’s die Cosby tijdens zijn loopbaan creëerde. In de jaren zestig, toen de meeste zwarte acteurs in Hollywood nog veroordeeld waren tot denigrerende, stereotyperende rollen, speelde hij een James Bond-achtige spion in de succesvolle serie I Spy. In de jaren zeventig was hij dankzij diverse educatieve kinderprogramma’s op tv de eerste zwarte ‘leraar’ die menig Amerikaans kind zag. En toen de Amerikaanse media in de jaren tachtig de zwarte man steevast als een afwezige vader neerzette, presenteerde hij Heathcliff ‘Cliff’ Huxtable: de trotse vader van een welvarend en liefdevol Afrikaans-Amerikaans gezin. Een rol die hij zo overtuigend speelde dat hij jarenlang door het leven zou gaan als America’s Dad. ‘Niet de vader van zwart Amerika, maar van heel Amerika,’ zegt hoogleraar Jelani Cobb van Columbia University. ‘Ik denk niet dat het overdreven is om te stellen dat Cosby bijna eigenhandig het idee heeft veranderd over wat zwarte mensen in Amerika kunnen zijn.’

Op het hoogtepunt van The Cosby Show trok de sitcom 65 miljoen Amerikaanse kijkers, een kwart van de bevolking. Een van de nog altijd meest geliefde momenten uit de serie is de scène waarin het voltallige gezin het nummer ‘Night Time is the Right Time’ van Ray Charles playbackt voor Cliffs ouders, die veertig jaar zijn getrouwd. Het is een prachtige scène, waarin de kleine Ruby een aantal van de beste uithalen voor haar rekening neemt en Cliffs ouders met een brede grijns op hun gezicht toekijken. ‘Hier is ook iets subtiels aan de hand,’ zegt Bell in zijn voice-over. ‘Deze scène is voor zwarte mensen. Hoe ik dat weet? Ze treden niet op voor het televisiepubliek. Ze treden op voor Cliffs ouders. Dit was een uiting van zwarte liefde.’

Ook in 2022 is het moeilijk om niet te glimlachen bij deze scène, iets wat Bells geïnterviewden dan ook allemaal doen. Al is het met een vleugje melancholie. ‘Er is een miljoen redenen waarom we willen dat wat we inmiddels weten over Bill Cosby niet waar is. En veel van die redenen vind je terug in dit fragment,’ zegt universitair docent Danielle Morgan meewarig. ‘Het is zo’n vrolijke, warme scène. Veel van ons willen het gevoel dat deze en vergelijkbare scènes ons hebben gegeven niet kwijtraken, maar de realiteit is anders.’

In werkelijkheid moeten we voor de eerste aantijgingen van verkrachting zelfs terug naar de jaren zestig. En als Cosby midden jaren tachtig op de cover van elk tijdschrift staat en alle denkbare accolades binnenhaalt, neemt het aantal vrouwen dat hij achter de schermen drogeert en seksueel misbruikt in rap tempo toe.

Het is schokkend om in de documentaire te zien hoe vaak Cosby het gedurende zijn carrière had over het drogeren van vrouwen. Op een elpee uit 1969 – It’s True! It’s True!, met de kennis van nu een nogal ironische titel – vertelt de komiek bijvoorbeeld wat er gebeurt als je het afrodisiacum Spaanse vlieg in het drankje van een meisje doet. Een onderwerp dat hij in 1991 op CNN, als hij bij Larry King te gast is, ook uitgebreid bespreekt, met glimmende ogen van plezier. En in een aflevering van The Cosby Show schept hij als Cliff op over zijn ‘bijzondere barbecuesaus’ waardoor mensen elkaar opeens erg lief gaan vinden. ‘Het is alsof hij ons wilde vertellen wat hij deed als hij niet de vader van Amerika speelde,’ zegt journalist Jemele Hill.

De vrouwen die zijn misbruikt door Cosby zorgen voor de indrukwekkendste momenten in het vierluik. Ook omdat hun verhalen zo veel op elkaar lijken. Ze vertrouwden Cosby, niet in de laatste plaats vanwege de man die ze van televisie kenden, en dus namen ze het drankje aan dat hij hun aanbood. Vrijwel allemaal werden ze naakt wakker naast Cosby, zonder enige herinnering aan wat er daarvoor was gebeurd. En allemaal waren ze bang dat ze zich enorm voor schut hadden gezet in bijzijn van de beroemde man. ‘Door zijn imago van familieman kwam het niet bij me op dat hij verkeerde bedoelingen zou kunnen hebben,’ zegt een van de vrouwen.

Met We Need to Talk About Cosby heeft Bell een integere en indringende documentaireserie gemaakt over een heikel onderwerp. En aan het einde van de vier afleveringen weet hij zelfs die onmogelijke eerste vraag – ‘Wie is Bill Cosby, nu?’ – te beantwoorden.