In de schaduw van ASML

Met zijn chicken curls, donuts en taco’s heeft Danny’s Dierenshop aan het Meiveld in het CityCentrum van Veldhoven wel iets van een delicatessenzaak. Voor pets van expats, rijm-denk ik er achteraan, want op deze tropische dinsdag in augustus ben ik op zoek naar de invloed van ASML op de lokale gemeenschap. En in het Engels gepresenteerde luxe dierenhapjes passen daar perfect bij. Deels klopt dat volgens eigenaar Danny Doorleijers ook wel, ‘want expats geven meer uit aan hun huisdier’. Precies 25 jaar zit hij in het vak en hij heeft ook Italiaanse en Britse klanten. ‘Die hebben herders, labradors en pomerianen, net als Nederlanders.’ Doorleijers, die zelf twee Franse bulldogs heeft, Teun en Noud, krijgt wel regelmatig de vraag wáár je een hond koopt. ‘In Nederland gaat dat vaak via fokkers en dat weet men niet.’ Van de expats heeft hij geen last. ‘Ze groeten je, kopen veel via internet, maar ze zijn nooit thuis. Mijn vrouw neemt elke dag pakjes voor ze aan.’

Het succes en de groei van de in Veldhoven gevestigde chipmachinebouwer ASML zijn duizelingwekkend. Had het bedrijf in 2017 nog 16.000 werknemers, vijf jaar later is dat aantal verdubbeld. Die werken bijna allemaal op het alsmaar uitdijende bedrijventerrein De Run, vernoemd naar de gelijknamige beek. De TomTom weet dat niet en noemt het in overdreven Engels ‘De Wrhhan’.

‘Persoonlijk merk ik helemaal niets van ASML,’ zegt de 82-jarige Jacq. Bijnen, voorzitter en secretaris van de Stichting Historisch Erfgoed Veldhoven, in zijn huiskamer. Zijn SHEV bestudeert archieven, maar het is geen heemkundevereniging. Ze verhouden zich volgens hem tot elkaar als PSV en Rood-Wit Veldhoven. Over ASML kan Bijnen over twintig jaar pas iets zinnigs zeggen, maar met alle plezier wil hij uitleggen hoe de gemeente Veldhoven, die vorig jaar het eeuwfeest vierde, in elkaar steekt. ‘Veldhoven is in 1921 ontstaan door het samengaan van de gemeenten Oerle, Zeelst en Veldhoven-Meerveldhoven. Die laatste gemeente bestond dus uit twee dorpen. Vervolgens wilde elk dorp dat de nieuwe gemeente zijn naam kreeg. Meerveldhoven zei: het is meer dan Veldhoven, dus noem het Meerveldhoven. Uiteindelijk is in Den Haag de knoop doorgehakt en werd het Veldhoven.’

Die kennis is belangrijk om te kunnen begrijpen waarom het CityCentrum ligt waar het ligt. Dat is precies tussen de vier kerkdorpen in, bedoeld om de ‘bestuurlijke gemeenschapszin’ te bevorderen. Overigens had het weinig gescheeld of grote buur Eindhoven had Veldhoven in 1993 met een gemeentelijke fusie opgeslokt. Niemand minder dan Bijnen leidde het comité dat daartegen in verzet kwam.

Het woord expat wordt steeds minder gebruikt om de kenniswerkers van ASML aan te duiden. Vaak dekt het de lading niet meer. Expats komen en gaan, internationals blijven en dat heeft gevolgen voor de woningmarkt, het onderwijs en de lokale verenigingen.

Toch zie je langs de lijn bij Rood-Wit Veldhoven geen ASML-reclameborden en de bedrijfsnaam staat op geen enkel shirt. Vanaf zijn vakantieverblijf laat clubvoorzitter René van de Ven weten dat het bedrijf in 1999 wel financieel bijdroeg aan het 75-jarig clubjubileum en dat men bij het eeuwfeest in 2024 weer beroep zal doen op ASML. ‘We hebben senioren die bij ASML werken, maar slechts een handvol is expat. Bij de junioren gemiddeld vijf tot tien.’ Vier jaar geleden was er wel even een ASML-vrijdagavondcompetitie. ‘Zeven tegen zeven, vier teams op een half veld. De animo was teleurstellend en het heeft maar een jaar geduurd.’

Er is geen expat die clublied ‘Niet te verslaan, Rood-Wit zal nooit verloren gaan’ ooit heeft meegezongen.

Het is logisch dat zich bij scrabbleclub De Aanlegstijger – ‘met een ij want je puntenaantal stijgt als je aanlegt’ – geen internationals melden. De club vergrijst en dat zal bij de angstgegners Lettergreep (Amersfoort) en Weerwoord (Apeldoorn) niet anders zijn, denkt Jacobus Stoop, de man van clubsecretaris Addy. ‘Alleen in België loopt scrabble in clubverband nog goed. Zelf ben ik ook gestopt. Nu bridge ik bij Vier Ruiten en we zouden er graag expats bij hebben.’

Chess is internationaal en hoewel de jeugdafdeling van Schaakvereniging Veldhoven enkele jaren geleden nog voor een groot deel bestond uit kinderen van kenniswerkers met een Aziatische achtergrond is er nu geen enkel jeugdlid meer met een niet-Nederlandse achtergrond. Ook niet met een Nederlandse achtergrond trouwens, want de hele jeugdafdeling is opgeheven. ‘De kloof was te groot,’ zegt voorzitter Theo van de Meerakker. ‘Ouders kwamen hun kinderen keurig op tijd halen en brengen of ze bleven hangen bij de bar, maar onze leden deden de begeleiding. Van oudere kaderleden kun je alleen niet verwachten dat ze Engelstalige kinderen begeleiden. ASML had een positieve invloed op de club, maar daar is nu weinig van over. Bij de senioren hebben we nog wel een Mexicaan en een Spanjaard.’

Schakers zijn gewend aan een oneindig aantal combinaties en varianten maar een daarvan, de Brabantse, lijkt een lastige voor internationals. Van de Meerakker: ‘We spelen op nationaal niveau, maar we zijn óók een gezelligheidsvereniging.’

Met onder meer advertenties in het Engelstalige magazine Howdo, dat klinkt als ‘houdoe’, en de vermelding ‘no Dutch required’ probeert lokaal theater De Schalm anderstaligen binnen te krijgen. Maar in de weerbarstige praktijk heb je volgens theaterdirecteur Sjoert Bossers meer aan sinterklaas. ‘Kinderen zijn qua Nederlandse taal vaak verder dan hun ouders. Die komen met hun kinderen mee als sinterklaas hier ontvangen wordt, daarna gaan ze naar kindervoorstellingen en dan naar gewone voorstellingen. We gaan geen Bollywoodproducties programmeren.’

Een tekentafelcentrum biedt overzicht en de huisnummering geeft de hiërarchie mooi aan, met het theater op Meiveld 3, de bibliotheek op 2 en het gemeentehuis op 1. Brasserie D’n Burgemister (3a) heeft vakantie, maar burgemeester Marcel Delhez (1967) is aan het werk. De Brabander ontvangt in hemdsmouwen en schenkt zelf de koffie. Eerder was de VVD’er wethouder in Uden, burgemeester van het eiland Noord-Beveland en sinds eind 2018 is hij dat dus van Veldhoven. ‘Iedereen denkt dat je de baas bent, maar dat is niet zo. Je bent verbinder.’

Met passie en plezier schetst hij zijn ‘stad van dorpen’. Delhez: ‘De mensen hier zijn van elkaar afhankelijk en mede daardoor zit samenwerken in hun DNA. Je komt elkaar tegen op het plein, maakt een praatje en trakteert elkaar. Zonder aanziens des persoons.’ Dat is de dorpse kant.

Als de fietsers van de katholieke ouderenbond om één uur ’s middags zijn vertrokken voor hun wekelijkse tocht en de stofwolken zijn opgetrokken, keert de rust weer terug op het kerkplein in Oerle. 

Voor de kerk zitten communicatiespecialist Harry van der Zanden en organisatieadviseur Vincent van den Donk van DorpsVereniging Oerle. Ze hebben het welkomstpakket bij zich dat nieuwe bewoners ook krijgen. Allemaal, want ze gaan serieus te werk. ‘Wij hebben een rijk verenigingsleven en willen graag dat nieuwkomers meedoen. Elk keer als er een nieuwbouwstraat wordt opgeleverd gaan er wat leuke dames van ons bestuur langs. En als er niemand thuis is, proberen ze het nog een keer,’ zegt Van der Zanden. ‘Mensen die hier alleen maar komen wonen – ja, zo zit ons dorp niet in elkaar.’ De dorpsvereniging geeft het maandblad Koers van Oers uit, kiest de Oerlenaar van het jaar en heeft ook weleens dorpsbewoner Peter Wennink in stelling gebracht toen er een schoollokaal bij moest komen. Verder organiseert het tal van activiteiten: van ‘Kerst meemekoar’ en een halloweenfeest tot ‘Koffiedrinken met de wijkzuster’. Zij neemt soms een zelfgebakken cake of taart mee en dat werkt. ‘Laatst moest de taart in 24 stukjes gesneden worden.’ Ondanks alle pogingen blijft het volgens Van den Donk door cultuurverschillen moeilijk om internationals te binden. ‘Als je een Belgische collega thuis uitnodigt om te komen eten neemt hij je daarna mee op restaurant. Terwijl België om de hoek is.’

’t Dorpsgenot is niet wat ik dacht dat het zou zijn, het blijkt een sympathieke gasterij met terras, waar twee picknicktafels zijn gereserveerd voor ASML. Onder een parasol zit Jolanda Scheepers, die in juli lokaal voorpaginanieuws was omdat ze de Erespeld van de gemeente ontving. Dat ze met de achternaam van haar man en ook nog eens met diens geboortejaar in de krant stond, neemt ze niemand kwalijk. Die speld kreeg ze voor een reeks vrijwilligersactiviteiten, maar vooral voor haar inspanningen bij zangkoor Amice, veertig jaar lang. Van de ledenadministratie tot de redactie van clubblad De Hoge Noot. Helaas heeft dat, op een enkel Duits en Amerikaans lid na, niet tot nieuwe internationale ‘koorlega’s’ geleid. ‘We hebben wel serieus proberen te werven onder expats en onder de gevluchte vrouwen die hier worden opgevangen. In de Howdo en in het Veldhovens Weekblad, en ook door Engelstalige nummers op het repertoire te zetten, maar het is niet gelukt.’

Toch twijfelt Scheepers of ze wel genoeg heeft gedaan om ASML’ers te werven. ‘Misschien had ik bij het bedrijf moeten aankloppen, maar ik denk dat ze geen boodschap aan ons koortje hebben.’

Na een ijsje bij Iets Leucqs en Iets Lecqers in de knusse Kromstraat in Veldhoven-Dorp loop ik de overdekte versmarkt binnen. Daar hoor ik mezelf iets te hard ‘Marcel’ roepen naar de burgemeester, die net een visje heeft gekocht voor op de barbecue. Hij vraagt hoe het met mijn reportage gaat en heeft een uitgaanstip. ‘Om Veldhoven te leren kennen moet je eigenlijk ook een biertje drinken in De Olifant.’

Goed, maar ik ga eerst op zoek naar ASML, dat op het bedrijventerrein De Run zit. Het miljardenbedrijf blijkt hardhandig van de plattegrond in de Dorpsstraat geveegd. Een actie die nooit is opgeëist.