De wereld van het grote geld

Marije Meerman: ‘Een paar dagen voordat alles in lockdown ging had ik het plan af. Het idee was dat ik met een kerncrew de handelsdag zouden volgen. Te beginnen in Japan en eindigend aan de westkust van Amerika. Zo de wereld over en dan ondertussen portretten maken van de belangrijkste financiële centra. Een soort metaforische handelsdag.’

‘Jules Verne die in de 21ste eeuw door de financiële wereld reist, alleen kon dat toen niet meer. Je maakt weliswaar een documentaire, maar de werkelijkheid was anders. We gingen wel door, al wist niemand natuurlijk hoelang het ging duren en hoe ingewikkeld het zou zijn. In Amerika heb ik nog zelf kunnen draaien, maar in Japan, Hong Kong, China en Sydney hebben we met lokale crews en regisseurs gewerkt. Dan merk je ook pas dat de manier waarop we in Nederland denken en draaien heel cultureel en lokaal bepaald is. Was best complex. Alleen al de basale dingen. Hoe leg je iets uit wat zo onzichtbaar is? En hoe draag je dat over aan iemand in een andere cultuur? Regelmatig dacht ik: daar gaat mijn hele plan.’

‘Een club met 400 leden die samen de wereldprijs van olie bepaalden. Terwijl de handelaren op Wall Street vooral gezien werden als de jongens met goede opleidingen zaten de rouwdouwers in de futures. Die beurs was ook veel toegankelijker, een erg fysieke omgeving met veel geschreeuw, geduw, getrek en soms ook spugen en vechten. Een soort sportarena. Je kon tegen betaling lid worden en dat lidmaatschap werd alleen maar meer waard. Het had wel iets weg van het systeem voor taxivergunningen. Die clubleden werden uitgekocht, waarna de beurs een beursgenoteerd bedrijf werd.’

‘Zonder dat iemand dit verder wist. Dat heeft ze miljoenen opgeleverd. Overigens zijn de meesten dat geld ook weer snel verloren. Er werd daar ook geen echte olie verkocht, maar contracten waarin de belofte stond om op een bepaalde datum en plek een afgesproken hoeveelheid olie te leveren. Stukken papier, meer niet, zegt een van de handelaren. Niemand van hen zag ook ooit olie. Hadden ze niets mee. Sinds de oorlog in Oekraïne en de invloed daarvan op de hoogte van je maandelijkse energierekening ervaart iedereen aan den lijve wat de gevolgen zijn van termijncontracten. Een fascinerende markt, omdat het iets magisch heeft, alsof het alchemie is. Ze proberen op basis van allerlei vormen van onderzoek de toekomst te voorspellen. Het heeft ook de aantrekkingskracht van een loterij.’

‘Ik denk dat het heel veel wegheeft van gokverslaving.’

‘Bob. Hij kwam op zijn achttiende voor het eerst op de beursvloer van Chicago en heeft er dertig jaar gewerkt. Toen de vliegtuigen in het WTC vlogen stond hij druk te handelen, met in elke hand twee telefoons. Dat is zijn vak en dat maakt hem een goede trader, want op dat moment kun je het meeste geld verdienen. Of verliezen.’

‘Op de termijnmarkt, en dat gebeurde aan het begin van de eerste lockdown, toen de vraag op de wereldmarkt instortte.’

‘Je kunt een oliekraan niet zomaar dichtdraaien. Olie moet eruit als er eenmaal een bron is geopend. Je kunt die natuurlijk wel sluiten, maar omdat heropenen enorm kostbaar is gebeurt dat zelden. Je kunt het beter laten lopen, ook al zit niemand erop te wachten, laat staan dat men ervoor wil betalen. Wel aanbod, geen vraag. Maar het moet wel ergens heen. Alle opslagcapaciteit raakte overvol. Bij Noordwijk en de Maasvlakte zag je voor de kust allemaal volle tankers liggen. Alles wat kon worden gevuld werd gevuld. Over de hele wereld lagen volle olietankers voor anker. Overigens is dat wel vaker het geval, want die tankers reageren letterlijk op de olieprijs, Voor de Rotterdamse haven ligt ook altijd een aantal tankers te wachten op een goede prijs. Dan komen ze in beweging. Nu was het zo extreem dat alles vol was. Als je geen opslagruimte meer hebt en je spullen niet meer kwijt kunt, geef je ze uiteindelijk wel weg. Olie werd gratis. Dat was wat in feite gebeurde.’

‘Alleen op de termijnmarkt. Op papier, dus niet aan de pomp. De prijs voor olietermijncontracten werd negatief en bleef een middag onder nul. De volgende handelsdag steeg de prijs weer tot boven nul. De beursautoriteit van Chicago had daar wel voor gewaarschuwd, maar die boodschap had niet veel mensen bereikt, als het al geloofd zou worden. Alleen van een klein groepje slimme handelaren in het Engelse Essex is bekend dat ze honderden miljoenen dollar verdiend hebben aan deze situatie door short te gaan [speculeren op een nog verder dalende koers, red.]. Al kunnen ze die negatieve prijs ook zelf veroorzaakt hebben. Dat is de vraag.’

Syed Shah. Hij kocht 212 oliecontracten voor één cent per stuk. En elk contract bestaat uit de verplichting om duizend barrels, dat zijn vaten, te leveren. Een barrel is 159 liter dus reken maar uit.’

33.708.000 liter olie voor in totaal 2,12 dollar.

‘Precies. Hij dacht dit kan alleen maar meer waard worden, logisch.’

‘Shah was een kleine belegger die handelde via een broker, een tussenpersoon. Die broker had zijn platform, de app waarmee hij handelde niet aangepast. Daardoor zag Shah niet dat de prijs onder nul ging. De koers op zijn scherm bleef hangen op nul en hij dacht: even wachten en ik sla de slag van mijn leven. Totdat Shah tot zijn grote schrik op het nieuws zag dat de prijs was gedaald tot ruim min 35 dollar. Zat hij opeens met een schuld van dertien miljoen Canadese dollars.’

‘Het is gek dat we dit helemaal aan de markt overlaten. Handelaren hebben geen enkel belang bij een lage of hoge olieprijs, alleen bij fluctuaties. Beweging levert geld op. Inmiddels is onze reële economie nog maar een fractie van Planet Finance. Ik ben geen econoom, maar door zo afhankelijk te worden, of beter gezegd te zijn van de markt maken we ons enorm kwetsbaar.’

‘Opslagtanks hebben flexibele deksels die meebewegen met de inhoud. Hoe leger hoe lager het deksel, hoe voller hoe hoger. Dat zijn enorme opslagtanks. Wij hebben een oud-brandweerman gevonden die bij de belangrijkste olieopslag met een drone opnamen maakt van die tanks. Aan de hand van de schaduwen berekenen slimmerds op Planet Finance hoe groot de olievoorraden zijn. Daarnaast meet hij met infraroodapparatuur de temperatuur. Hoe warmer, hoe voller, dus: hoe groter de voorraad. Die strategische informatie wordt aan speculanten verkocht. Dat verzin je toch niet?’

‘Nou, klein. Het is de verzamelnaam van de ruim anderhalf miljoen Japanse particuliere beleggers. Toen eind jaren negentig de rente in Japan al zakte gingen vooral veel vrouwen beleggen. Hun arbeidsparticipatie was laag en dankzij de digitalisering was beleggen vanuit huis zeer laagdrempelig geworden. Die vrouwen zijn een factor van belang geworden op de financiële markten, ook omdat de Nikkei vroeg opent. Een bijzonder fenomeen. Ik laat dat zien aan de hand van de gebeurtenissen op de dag van de tsunami in 2011.’

‘Door Jack Ma, de bekende Chinese ondernemer die Alibaba heeft opgericht. Dat bedrijf ging niet in China naar de beurs, maar in Wall Street. Destijds was het de grootste beursgang ter wereld. Daarna wilde Ma een ander bedrijf – de Ant Group, groot geworden dankzij de succesvolle betaalapp Alipay – naar de beurs brengen. Een nog grotere beursgang, tegelijk in Shanghai en Hong Kong, maar twee dagen voordat het zover was werd het afgelast. Miljardair Ma verdween van de radar en de Ant Group werd ontmanteld. Ma dook later weer op in Japan, maar het was de eerste keer dat China heel duidelijk ingreep in het mechanisme van Planet Finance. Terwijl ze er vanaf de jaren negentig volop aan meededen accepteert het land nu de mondiale regels niet meer en vaart het een eigen koers.’

‘Het is niet zo dat een ramp in het belang is van degenen die in deze handel zitten. Wel verdienen ze aan de mogelijkheid dat er een ramp plaatsvindt. Niet aan de ramp zelf, dan zijn ze hun geld kwijt.’

‘In de laatste aflevering portretteren we een Australische shortseller. Die speculeert op dalende koersen en dat fenomeen leggen we uit aan de hand van onder meer winkelketen GameStop. Verschillende grote hedgefondsen gingen short op dat aandeel en speculeerden erop dat die keten failliet zou gaan. Toen gebeurde er iets opmerkelijks op het sociale netwerk Reddit. Daar ontstond tijdens de lockdown een sentiment tegen die grote hedgefondsen die hoopten en gokten op een faillissement van de winkelketen waar veel Reddit’ers hun eerste games hadden gekocht. Die gingen hen een lesje leren door massaal GameStopaandelen te kopen. Daardoor steeg de prijs enorm en kwamen verschillende hedgefondsen in de problemen. Sommigen gingen zelfs failliet. Een koekje van eigen deeg. Voor het eerst gebruikten kleine beleggers het mechanisme van Planet Finance tégen Planet Finance. Het was voor iedereen een grote verrassing dat dit deels lukte.’

‘Zeker. Een mondiale beweging van mensen die uit boosheid, verveling of nostalgie een grote jongen straffen. Als een nieuw Occupy-protest, met de middelen van Planet Finance zelf.’

‘Het is goed dat je ze een spiegel kunt voorhouden, maar dat lukt alleen gezamenlijk.’

‘Dat was niet mijn idee. We wilden eerst een acteur vragen, maar toen zei men bij de VPRO: waarom doe je het niet zelf? Want het thema is nogal abstract en daarmee kun je het verhaal dichter bij de kijkers brengen. Het wordt minder afstandelijk en intiemer. Ik probeer een dramatische as te leggen tussen mijn stem en de karakters, ook door her en der mijn vragen erin te laten zodat je met mij die wereld ontdekt. Dat is het doel. Authenticiteit en intimiteit versterken. Er zit ook een “ik” in, het is in de ik-vorm. In elke aflevering zitten drie ikken, plus eentje in de inleiding. Zo van: “Ik, afkomstig van planeet Aarde, neem je mee op reis naar Planet Finance.” Voice-over, visualisaties en de speciaal door B.J. Nilsen gecomponeerde muziek zijn belangrijke middelen om de veelsoortige beelden – die over de hele wereld door verschillende crews zijn gedraaid – zo dicht mogelijk bij elkaar te brengen.’

‘Klopt, de hele serie wordt ook in het Duits en Frans uitgezonden. Daarvoor zijn alle stemmen nagesynchroniseerd, ook de voice-over.’

‘Een Duitse en Franse stemactrice geven mij hun stem.’

‘Heel raar.’