Inspireren en activeren

Jasper Koning: ‘De televisieafleveringen – één per maand in plaats van eens per twee weken – maken onderdeel uit van het digitale merk dat we van VPRO Tegenlicht willen maken. Naast de uitzendingen gaan we rondom het thema van de maand inhoud maken voor allerlei doelgroepen, via verschillende kanalen.’

Geert Rozinga: ‘Het was even een schok om te horen dat we minder afleveringen gaan maken, maar uiteindelijk zullen we door de grotere vertelling eerder meer media maken dan minder.’

JK: ‘Ik ben in 2013 begonnen als webredacteur bij Tegenlicht, toen was het nog klassiek: elke week één televisieaflevering en daaromheen deden we iets online. Het programma behandelt behoorlijk grote thema’s waarover je mensen niet zo makkelijk informeert, zoals klimaatverandering en economische crises. In een week tijd moest je daar dan een uitzending over samenstellen, plus de verdieping eromheen, en dan klopte het volgende onderwerp alweer op de deur. Nu, met één thema per maand, kun je onderwerpen veel meer de ruimte geven die ze verdienen.’

GR: ‘Het eerste thema van 2023 is “De kloofdichters”. Mede door programma’s als Sander en de kloof weten de meeste mensen wel dat er op het vlak van wonen, volksgezondheid en onderwijs maatschappelijke kloven zijn en dat die groter worden. Het komt voor dat beleidsmakers en politici zich er een tijdje in verdiepen, maar uiteindelijk gaan ze onverrichter zake weer door. Dat werkt gewoon niet. Wij zullen een maand lang inzoomen op degenen die de kloven écht proberen te dichten. Vaak zijn dat mensen die zelf bijvoorbeeld ook armoede hebben gekend of ongelijkheid hebben gevoeld. Zij weten veel beter wat er nodig is om de kloof te dichten.’

JK: ‘Over de kloofdichters maken we bijvoorbeeld eerst een onlinevideo die het begrip kloofdichters uitlegt. Daarvoor hebben we ook een visuele verhalenverteller die kan animeren aangenomen, omdat we die expertise nog niet voldoende in huis hadden. De video zal iets vlotter gemonteerd zijn dan vroeger, in een net iets andere stijl. Het is de bedoeling dat alle inhoud die we maken ook op zichzelf te bekijken is. Na het kijken van de video kun je dus al klaar zijn, al proberen we kijkers wel lekker te maken om ook naar andere inhoud te gaan kijken.’

GR: ‘Zo werken we aan een YouTubeserie waarin tien toekomstverkenners de ruimte krijgen om hun visie op de toekomst te bespreken. In de eerste maand zal dat Albert Jan Kruiter zijn, medeoprichter van het Instituut voor Publieke Waarden. Ook de afleveringen van deze videoserie kun je los van elkaar bekijken, maar als je het alles van het thema volgt dan moet dat meer dan de optelsom van de losse onderdelen worden.’

JK: ‘Tegenlicht roept al jaren veel reacties op, zowel online op Twitter als tijdens de Meet Ups die door kijkers in het hele land worden georganiseerd. Wij willen proberen nog meer een eenheid van die gemeenschap rondom Tegenlicht te maken, onder andere door een onlineplatform te bieden waarop je de discussie over de thema’s kan voortzetten. Ook als iemand naar aanleiding van Tegenlicht plannen heeft om actie te ondernemen willen we dat faciliteren door hen via de Meet Ups en de website een podium te bieden.’

GR: ‘We willen ons meer focussen op zaken waarmee we kijkers echt kunnen inspireren en uiteindelijk ook tot actie kunnen aanzetten. De organisatoren van de Meet Ups willen we veel eerder gaan betrekken bij de thema’s, zodat zij maximaal impact kunnen maken in hun lokale gemeenschap. Het idee van radicale hoop zit altijd in ons achterhoofd. Dat betekent niet dat je naïef optimistisch bent over de wereld, maar dat je – ondanks de wanhoop die er soms is – invoelbaar probeert te maken dat er ook mensen zijn die de situatie aan het verbeteren zijn. Dat soort mensen portretteren wij en zo wil het nieuwe Tegenlicht sprankjes hoop doorgeven aan de kijker.’

JK: ‘Er zit een verschil tussen activisme en activeren. Als onze media anderen inspireert om in actie te komen dan willen we daartoe alle mogelijkheden bieden. Maar we kunnen we het niet allemaal zelf gaan bestieren. Dat geldt ook voor de Meet Ups die er zijn. Op een gegeven moment hebben we gezegd: als iemand een Meet Up in Groningen wil organiseren, dan kan dat, maar wij zijn geen evenementenorganisatoren, wij zijn mediamakers. Dáár zijn we goed in.’

GR: ‘Voorheen ging het ook om inspireren, maar nu nog wat meer. Er zijn in het verleden zeker afleveringen geweest die inspirerend waren, maar er zaten soms ook hele zware politieke onderwerpen tussen. Bij dat soort onderwerpen is het nu onze opgave om het inspirerende element eruit te lichten. Neem de oorlog in Oekraïne: een tijd geleden waren de elektriciens daar de helden omdat zij ervoor zorgden dat het land weer stroom had. Zo kun je altijd mensen vinden die iets ten goede proberen te veranderen ondanks de wanhopige situatie.’

GR: ‘In maart zal oorlog centraal staan bij Tegenlicht, onder het thema vechten voor de vrijheid. Zo gaan we naar Estland, dat in het oosten grenst aan Rusland en heel bewust heeft gekozen voor de vrijheidswaarden van Europa en er ook voor heeft gekozen daarvoor te vechten, mocht Rusland binnenvallen. De vraag is of we in Noordwest-Europa, met de Russische grens zo ver weg, niet een beetje verwend en lui zijn geworden in ons denken over onze vrijheidswaarden. Dit thema is dus vooral bedoeld om onszelf een spiegel voor te houden, en dat is hard nodig. Kijk bijvoorbeeld ook naar de Reichsbürger die in Duitsland een staatsgreep wilden plegen.’

JK: ‘Voor dit thema gaan we bijvoorbeeld ook langs bij de kennismakingsdagen van de Nederlandse Luchtmobiele Brigade om daar met rekruten te praten over wat zij onder de Europese waarden verstaan, en of zij zich met het besef daarvoor te willen strijden hebben aangemeld, of dat ze gewoon wat stoers willen doen omdat ze bijvoorbeeld Kamp van Koningsbrugge hebben gezien. Maar strijden voor onze waarden kan ook op een andere manier, denk bijvoorbeeld aan de Nafo, de North Atlantic Fella Organization, een onlinegemeenschap die met memes ten strijde trekt tegen Rusland. De vraag wat je zelf kunt doen, vandaag, morgen en overmorgen, zit in het maakproces altijd in ons achterhoofd.’

GR: ‘In het verleden maakten we ook wel verhalen waarin centraal stond dat het niet zo florissant gesteld is met de wereld. Dat kun je nog steeds wel stellen, maar nu draaien we het voor onszelf om. Voorheen gingen de uitzendingen vooral om de verdiepende laag waarin we uitlegden wat het probleem was, om daarna een sprankje hoop te bieden. In het nieuwe Tegenlicht zeggen we: oké, we snappen dat er een probleem is, maar vervolgens leggen we veel meer nadruk op mensen die er iets aan proberen te veranderen.’

JK: ‘Daarbij verliezen we het grotere verhaal uiteraard niet uit het oog. Denk aan hoe de energiecrisis mensen weer bij elkaar brengt, bijvoorbeeld in energiecoöperaties, omdat de deze kwestie te groot is om individueel op te lossen. We geven dan niet alleen mooie voorbeelden van hoe mensen samen de handen uit de mouwen steken in de buurt, maar kijken ook naar hoe die voorbeelden in het grotere geheel passen.’