Meesteres van Suriname

Het was best even slikken voor de genodigden van het Boekenbal 2013 toen de Surinaamse schrijfster Cynthia McLeod halverwege het feestelijke zaalprogramma ineens begon te vertellen hoe de Hollanders ooit hun slaven in het gareel hielden: ‘Bij weglopen, diefstal of opstandigheid waren de straffen: neus en oren afsnijden, bij mannen het geslachtsdeel afsnijden, been afzetten, aan een vleeshaak door de ribben ophangen, over het hele lichaam met gloeiende tangen bewerken, levend verbranden of in een vat met spijkers beslagen door de straten rollen.’

Haar optreden werd niet door alle gasten gewaardeerd, maar het gemonkel onder de literaire elite zal McLeod niet hebben gedeerd. Zij heeft zich nooit veel aangetrokken van wat die bakra’s van haar vinden. Dat haar succesroman Hoe duur was de suiker door Nederlandse critici niet literair genoeg werd bevonden, kon haar bijvoorbeeld weinig schelen. Zo’n beetje elke Surinamer heeft dat boek gelezen, en dat wil wat zeggen voor een volk zonder leescultuur.

McLeod, geboren in 1936, doet al tientallen jaren onderzoek naar de geschiedenis van haar land. Toen zij zelf op school zat, leerde ze daar niets over. Spreekbeurten gingen in die tijd over ijspret, of over koningin Wilhelmina. Ze belandde zelf voor de klas en kon zo haar leerlingen de verhalen vertellen die zij als kind graag had willen horen. Dat deed ze met zoveel vuur dat de klas gewoon bleef zitten nadat de bel was gegaan. Het waren haar leerlingen die haar aanmoedigden te gaan schrijven. Ze verwerkte haar historisch onderzoek in toegankelijke romans die duidelijk maakten dat de verhoudingen tussen slaven en meesters niet altijd zo zwart-wit waren als veel mensen dachten.

Wilma Ligthart maakte met Misi met een missie een mooi portret van Cynthia McLeod, die ook nu ze tegen de tachtig loopt nog niets van haar nieuwsgierigheid en strijdlust heeft verloren. Als ze de kans krijgt, begraaft ze zich nog altijd het liefst in archieven om te speuren naar documenten die weer een verborgen stukje Surinaamse geschiedenis blootleggen. Met dat speurwerk heeft ze haar landgenoten een enorme dienst bewezen, maar geheel onomstreden is ze niet. Dat er slavenhouders waren die uit compassie hun slaven goed behandelden, en dat er zelfs liefdevolle betrekkingen bestonden tussen slaven en meesters, wil er niet bij alle Surinamers in. Ligthart schroomt niet McLeod met die kritiek te confronteren. Vol vuur betoogt die dat er nu eenmaal nuances waren in het spel tussen meester en slaaf. Dat sommige mensen dat niet willen horen, is niet haar probleem. Zij baseert zich op feiten, niet op emoties.

Of McLeod een groot schrijfster is, doet er eigenlijk niet toe. Ze heeft het duistere verleden toegankelijk gemaakt en daarvoor moet iedereen haar dankbaar zijn.