Romans waarin televisie wordt gekeken, zijn er genoeg. Een televisieprogramma noemen is een doeltreffende manier om een personage in de verf te zetten. Zeg mij waar u naar kijkt, en ik zeg u wie u bent. Maar zijn er ook romans die zich afspelen in de wereld van de media? Zeker. Heel veel zelfs. Chicklitlezers kijken niet alleen naar realityshows, kookprogramma’s en talentenjachten, ze lezen er ook graag over. Dus worden er boekjes geproduceerd als Falling for You, waarin Cassidy Quinn mee mag doen aan de nieuwe realitydatingshow The One. Haar enthousiasme verdwijnt snel als blijkt dat de begeerlijke vrijgezel die veroverd moet worden haar exvriend is. Of neem A Taste of Texas, waarin de beeldschone roodharige chefkok Rayne moet kiezen tussen het presenteren van een kookprogramma voor The Food Channel en een woest aantrekkelijke Texaan. Ook in de vele populaire dystopische Young Adultboeken is voor het fenomeen realitytv vaak een prominente, zij het meestal kwalijke rol weggelegd. Met als bekendste voorbeeld natuurlijk De hongerspelen, waarin een onderdrukt volk verplicht wordt te kijken hoe deelnemers aan een gruwelijke spelshow elkaar live op televisie afmaken.
Schrijvers met literaire pretenties lijken minder genegen hun romans te situeren in de aalgladde amusementsindustrie. De kans dat lezers zo’n boek niet serieus nemen, is immers groot. Het is dan ook niet zo gek dat uitgerekend Nick Hornby het wel aandurfde. Als iemand aanstekelijk kan schrijven over de lichtere zaken des levens is hij het wel. Zijn nieuwe roman Funny Girl speelt zich af in de jaren zestig, toen de bbc miljoenen kijkers trok met zijn comedy’s.
VPRO Gids #1
Funny Girl, de nieuwe roman van Nick Hornby, speelt zich af in de wereld van de televisiecomedy. Hij is niet de enige schrijver die de amusementsindustrie als decor gebruikt.
BBC
‘Sinds ze I Love Lucy voor het eerst had gezien, was Barbara verknocht aan Lucille Ball,’ leren we op pagina zeventien van Funny Girl. De blonde, rondborstige Barbara Parker is net verkozen tot Miss Blackpool. Ze hoopt dat die titel haar kan helpen bij het verwezenlijken van haar droom: de Engelse Lucille Ball worden. Zodra blijkt dat ze als Miss Blackpool vooral winkelcentra en ziekenhuizen moet bezoeken, doet ze afstand van haar titel en neemt de trein naar Londen om haar geluk te beproeven als comédienne. Tijdens een auditie voor Comedy Playhouse slaagt ze erin de schrijvers zo te charmeren dat die speciaal voor haar een nieuw script schrijven. Barbara (and Jim) wordt een enorm succes. De eerste aflevering trekt al tien miljoen kijkers, en dat worden er elke week meer. Barbara uit Blackpool groeit uit tot een nationale ster.
Funny Girl is behalve een ode aan een tijdperk ook een ode aan de wegbereiders, baanbrekers en grensverleggers die de comedyafdeling van de bbc tot zo’n instituut maakten. Voor Britse lezers van zekere leeftijd zal het boek een bruisend bad van jeugdherinneringen zijn. Het verhaal zit vol verwijzingen naar bestaande programma’s en acteurs, al is voor de Nederlandse lezer niet altijd duidelijk wat wel en niet historisch is.
Funny Girl laat zien hoe machtig het instrument televisie ook in de jaren zestig al was. Ook toen al waren televisieacteurs sterren voor wie alle deuren openzwaaien. Zo wordt het hele team van Barbara (and Jim) door premier Harold Wilson uitgenodigd op 10 Downing Street. Ter opluistering van de aanstaande verkiezingen heeft het campagneteam bedacht dat de premierswoning voor één keer als filmlocatie voor Barbara (and Jim) kan worden gebruikt. ‘“We vragen jullie niet om een kant te kiezen,’ zei Marcia. ‘Daar moet de bbc niets van hebben. Maar een grappige discussie tussen Barbara en Jim over het onderwep zou zo veel meer doen dan politieke zendtijd. De mensen vinden het zo’n leuke serie.”’
Sekstape
Met Funny Girl levert Hornby opnieuw een geslaagde lichtvoetige komedie af, vol geweldige dialogen die straks ongetwijfeld terug te horen zijn in de onvermijdelijke verfilming. Veel actueler en minstens zo vermakelijk is de roman Arts & Entertainments van Christopher Beha. Daarin volgen we de ondergang van Eddie Hartley. Deze ‘Handsome Eddie’, zoals zijn bijnaam luidt, leidt na een mislukte carrière als acteur een braaf bestaan als dramadocent op een middelbare school. Bracht Eddie het nooit verder dan een bijrolletje in Law & Order, zijn exvriendin Martha heeft zich opgewerkt tot een actrice van Scarlett Johanssonachtige allure. Terwijl Martha vrijwel dagelijks opduikt in roddelrubrieken en shownieuwsprogramma’s, proberen Eddie en zijn vrouw Susan tienduizend dollar bijeen te schrapen voor een ivfbehandeling. Als iemand Eddie tijdens een etentje vertelt hoeveel geld er te verdienen valt met een filmpje waarin Martha figureert, is de gang naar de kelder gauw gemaakt. Daar staat immers nog een doos vol opnames van zijn oude geliefde, waaronder een niets verhullende sekstape. Eddie denkt niet al te lang na over de mogelijke consequenties en verkoopt het filmpje, waarmee hij een reeks verschrikkelijke gebeurtenissen in gang zet. Susan, die dankzij de opbrengst van de sekstape inmiddels zwanger is van een drieling, schopt hem voor het oog van de camera de deur uit, waarna zij door de media wordt omarmd als nieuwe publiekslieveling. Ze krijgt zelfs haar eigen realityshow, Desperately Expecting Susan – ‘alleenstaande moeder krijgt drieling!’ –, en zo kan Eddie de zwangerschap van zijn vrouw op de voet volgen vanuit de hotelkamer waar hij zich heeft verschanst.
Spionnen
Met merkbaar plezier schetst Beha hoe de populaire media, al dan niet sociaal, hun verwoestende werk doen. Hij laat zien hoe kijkers gemanipuleerd worden door vaardig knip en plakwerk in de montage, en door toevoeging van uitgekookt commentaar via de voiceover. Uit hun verband gerukte citaten gaan een eigen leven leiden en brengen onherstelbare schade toe aan onschuldige mensen. Tegelijkertijd worden deelnemers aan realityshows getransformeerd tot personages. Als Eddie op televisie kijkt naar de realityshow over zijn zwangere vrouw, ziet hij een fictief personage dat op haar is gebaseerd. Binnen een half uur lijkt deze Susan volkomen authentiek, sterker, hij zou willen dat ze echt zo was. De televisieversie bevalt hem beter dan de echte.
Hoewel Beha’s verhaal is bedoeld als satire, schuurt hij dicht tegen de realiteit aan. Het beeld van de media als veelkoppig monster dat het op bad guy Eddie heeft voorzien, is even angstaanjagend als geloofwaardig. Zodra je iemand bent geworden over wie iedereen alles wil weten, loeren overal onzichtbare spionnen die hun telefoon op je richten terwijl je het niet eens in de gaten hebt. Een echte politiestaat, zo realiseert Eddie zich, heeft geen spionnen nodig. Die leert zijn inwoners elkaar te bespioneren. In zo’n wereld kun je niemand vertrouwen.
Celebritycultuur
In diezelfde wereld leeft ook Jonny Valentine, de elfjarige zanger uit Het liefdeslied van Jonny Valentine, waarin Teddy Wayne zijn pijlen richt op de doorgeslagen Amerikaanse celebritycultuur. Jonny is een dodelijk eenzame jongen die door zijn ambitieuze moeder zowel wordt gekoesterd als geëxploiteerd. Het zal de connaisseurs onder u niet verbazen dat Justin Bieber model stond voor Jonny: het typerende kapsel, de hartvormige schommel waarmee hij tijdens concerten boven zijn publiek zweeft, het voortdurend benadrukken van zijn eenvoudige afkomst, allemaal één op één gejat uit het leven van Justin. In The New York Times werd zelfs opgemerkt dat het een wonder was dat Wayne nog niet door de firma Bieber was aangeklaagd.
Jonny is een kind met een enorme verantwoordelijkheid. Meer dan honderd mensen zijn voor hun inkomen van hem afhankelijk. Dus doet hij precies wat er van hem gevraagd wordt. Hij zingt, danst, komt opdraven op feestjes, geeft interviews en bezoekt doodzieke kinderen. Overal waar hij verschijnt, wordt hij opgewacht door hysterisch krijsende meisjes. Als tijdens een televisieoptreden een zweterige, enge vent probeert het podium te beklimmen die Jonny ‘in zijn kleine flikkerkont’ wil neuken, danst hij gauw naar de andere kant van het podium zodat de camera het incident niet zal registreren.
Jonny Valentine weet wat hij wel en niet moet doen om zijn zorgvuldig gecreëerde imago in stand te houden. Zo geeft hij het publiek, de pers en de platenmaatschappij precies wat ze willen, maar niemand vraagt zich af wat Jonny zelf wil. De lege uren brengt hij gamend op zijn kingsize hotelbed door. Vrienden van zijn leeftijd heeft hij allang niet meer, zijn bodyguard en zijn privéjuf vormen zijn enige gezelschap.
Dat klinkt allemaal heel zielig, en dat is het ook, maar Jonny is niet alleen maar slachtoffer. Hij geniet zelf ook wel degelijk van zijn sterrendom en de macht die zijn status met zich meebrengt. Moeder Jane is een keiharde manager, maar ook een liefhebbende moeder, die bij hem in bed kruipt als hij buikpijn heeft. Met dat soort scènes voorkomt Wayne steeds net op tijd dat zijn roman een al te voorspelbare aanklacht wordt.
Televisieformats
Zijn er tot slot geen recente Nederlandstalige romans over de televisieindustrie? Ja, toch wel. Een half jaar geleden verscheen Het IQ van Victoria, van marketingadviseur Jeroen Bertrams, waarin een bedenker van televisieformats in de problemen komt als zijn nieuwe vriendin meedoet met het door hemzelf geproduceerde Holland’s Next Top Model. Aardig is dat de auteur geen moeite heeft gedaan om televisiecoryfeeën van andere namen te voorzien. Matthijs van Nieuwkerk, Daphne Deckers en Caroline Tensen figureren in deze roman gewoon onder hun eigen naam. Helaas heeft het verhaal niet veel om het lijf, en is Bertrams geen groots stilist. Maar wie iets wil begrijpen van de merkwaardige handel in televisieformats kan nog wel het een en ander opsteken. Bijvoorbeeld als Wachtman op de internationale televisiebeurs miptv zijn format voor De beste hoer van Nederland als The Very Best Prostitute aan acht Aziatische landen weet te slijten. Hoe lang zou het duren voordat dit geen satire meer is?
'Zodra je iemand bent geworden over wie iedereen alles wil weten, loeren overal onzichtbare spionnen die hun telefoon op je richten terwijl je het niet eens in de gaten hebt'