VSB genomineerde: Alfred Schaffer

Alfred Schaffer is dichter en docent Nederlands aan de Universiteit van Stellenbosch. De VSB Jury nomineerde hem met de bundel Mens dier ding, 'een kruising tussen een roman, een biografie en een poëtische autobiografie' - kortom: 'alle registers worden opengetrokken'. Maar wat vindt de jonge garde dichters en denkers daar eigenlijk van?

Mens dier ding is ‘[e]en soort speeddating avant la lettre’: op gefragmenteerde wijze komen stukken toen en nu, niet-Westers en Westers, daar en hier, in elkaar verstrengeld voorbij. Facebook, mobieltje, nieuwbouwhuizen en Lonely Planet bestaan naast hutten, toendra en speren. Niet alleen de tijden lopen door elkaar, ook de personen: een ik wordt door een ik gebeld, een ik stuurt een ik een brief. Vanuit wisselende perspectieven leren we gevarieerde, soms tegenstrijdige kanten kennen van de onbekende Sjaka Zoeloe. Op kundige wijze combineert Alfred Schaffer tijden, ikken en verhalen tot een bundel over alles en altijd.

Alle fictie die tot in het uiterste wordt doorgevoerd is kunst - wat onder meer Alfred Schaffers nominatie verklaart. Mens, dier, ding breekt met zijn eerdere, meer ironische werk. Het bevat weliswaar weinig typisch poëtische elementen, maar wérkt door de herhaling van de blokvormige tekstfragmenten en hun vloeiende, maar fragmentarische aard. In de bundel wordt verteld over Sjaka Zoeloe en de donkere, kansarme Zuid-Afrikaanse man tegelijk. Het is daarmee ook een intrigerende duiding van macht en machteloosheid. De nauwelijks te onderscheiden verhouding tussen werkelijkheid en inbeelding kluistert de aandacht.

'Hier werd de eerste mens gevonden, zwart en stomend en verbijsterd lag hij daar opeens, volslagen meteoriet.'

Lichtvoetig, de taal splinternieuw, het is altijd nu, machtig, verhalend, gedachten experiment, veelstemmig, ('wat vreet die zoon van mij toch uit') veelkantige studie, geschiedschrijving, wij zijn Sjaka, vers uit de verpakking, wijds, Hollands, Zuid-Afrikaans, amalgaam, nieuwsgierig, sexy, bloeddorstig, diepe vereenzelviging, ongemakkelijk.

Schaffers Mens dier ding heeft succesvol de meer in zichzelf gerichte blik van zijn eerdere bundels gecombineerd met een open blik naar de maatschappij. Het resultaat is gegoten in een aangenaam verknipte vertelling vanuit een hoofdpersonage, ‘Sjaka’, dat met ons een onsamenhangende en verwarrende wereld ondergaat: een postmoderne collage van gedichten, readymades, interviews, dagboeknotities en dromen rond Sjaka. Het taalgebruik is vaak nauwelijks metaforisch of zelfs poëtisch. Absurdisme, dat voorheen veel subtieler in Schaffers poëzie aanwezig was, is her en der bijna moddervet. Binnen zijn oeuvre is Mens dier ding gelaagder, gedurfder, afwisselender en transparanter dan Schaffers eerdere bundels.

In Mens Dier Ding komt Sjaka Zoeloe (Afrikaans dictator, waar vele mythen over bestaan) tot leven in een historische en poëtische reis door het leven van Sjaka, een wereld die Schaffer op verbluffende wijze in Mens Dier Ding creëert. Een bijzondere bundel, omdat de bundel én poëzie pur sang bevat én tegelijkertijd leest als een ontdekkingstocht, als een roman. Bijzonder is ook hoe Schaffer op soepele wijze de verschillende perspectieven kiest in de gedichten: soms als dagdromen van Sjaka, als dagboekfragmenten, soms als observator. De toon van de bundel is koel, actueel en treffend, omdat aan de oppervlakte steeds de dreiging opduikt. Deze bundel is zeer rijk, knap geconstrueerd en leest tegelijkertijd als een ‘page-turner’.

Alfred Schaffer heeft een epos gemaakt waarin hij als Afrikaanse tiran zichzelf maar al te graag portretteert. Althans, ik krijg het vermoeden dat hij er plezier in heeft gehad zijn duistere kant door te laten schemeren. Ik lees niets liever in een gedicht. Sjaka Zoeloe wordt hier een potpourri van held, kind, beest, minaar en totaal verloren ziel. Hij schakelt van lyrische dagdromen naar harde technocratische beschrijvingen in het hedendaagse, waarin een dictator bijvoorbeeld een interview afgeeft en gevolgd wordt door helikopters. De kleine overeenkomsten met het werkelijke geschiedkundige verhaal zijn niet eens nodig, Schaffer bezit genoeg fantasie om zijn biografie subtiel te vermengen met die van Sjaka. Indrukwekkend boek.