‘68 mentions. Dat is heel veel. Komt allemaal door Joris Luyendijk. Die kan zo mooi vertellen.’ Aan het woord is vpro’s boekenman Wim Brands. Hij heeft op zijn twitteraccount net het aantal reacties gezien op de zojuist afgelopen uitzending met Luyendijk. ‘Joris legt alles goed uit. Vanaf de basis, zodat de bankwereld voor iedereen is te doorgronden. Dat sociaaldemocratische herken ik. Ingewikkelde zaken toegankelijk maken. Zorgen dat iedereen het begrijpt. En niet, zoals bij De wereld draait door gebeurt, Frénk van der Linden uitnodigen om bijvoorbeeld iets over de Noordpool te zeggen, omdat hij zo makkelijk praat. Juist niet.’
Het is zondagmiddag 22 februari en in een klein kantoortje van de Hortus, dat met Buitenhof gedeeld wordt, maakt Brands zich samen met producente Ymke Kreiken en regisseur Ellen Jens op voor nieuwe uitzendingen. Een redactie kent het programma niet. De presentator is redactie en eindredactie.
Hij weerstaat de verleiding om de tweets te lezen. ‘Als er een negatieve tussen zit, ben ik in staat om op de fiets te stappen en erop af te gaan,’ zegt hij enigszins gekscherend. ‘Dat ken ik,’ roept Jens lachend. Toen zij bij het kunstprogramma De plantage werkte, zat acteur Carol van Herwijnen zich thuis voor de televisie een keer zo op te winden dat hij naar de studio fietste en daar recensent Hein Janssen neersloeg. Nu dankzij social media kijkerskritiek direct een presentator bereikt, is een omgekeerde actie niet meer denkbeeldig.
VPRO Gids #10
Om de week neemt Wim Brands in de Hortus Botanicus twee afleveringen op van het programma VPRO Boeken. Na tien jaar zijn dat ongeveer 400 uitzendingen, waarin bij elkaar zo’n 800 boeken zijn besproken. De VPRO Gids keek backstage.
Makkelijk hoofd
Twee uitzendingen worden vandaag opgenomen en dat betekent vier interviews. Daarnaast bespreekt Brands improviserend op camera aansluitend ook nog eens twee boeken voor de vpro-website. Veel efficiënter kan het niet. Topsport, en alles zonder autocue. ‘Als ik die nodig heb, is het snel met mij gebeurd.’
Eerst wordt de Boekenweek-uitzending met Maarten ’t Hart en Andre Klukhuhn opgenomen, daarna vertellen Willem Otterspeer en Sander Bax over de portretten die ze schreven over respectievelijk Hermans en Mulisch.
Van Klukhuhn verscheen Over de grenzen van de rede, een boek dat prima past binnen het Boekenweekthema ‘waanzin’ en in Magdalena portretteert ’t Hart zijn moeder. Zij leed ernstig aan wanen en daardoor is er sprake van een toepasselijke thema-uitzending.
De opnamevolgorde is omgekeerd aan de uitzendvolgorde en dat heeft weer te maken met de agenda van Maarten ’t Hart. Die moet deze middag ook nog naar het programma Podium Witteman om over Mozart te praten.
Terwijl het decor van Buitenhof vervangen wordt door dat van Boeken gaat Brands naar de schmink. ‘Ik kom van de radio en heb ook helemaal geen tv-hoofd,’ zegt hij later op de dag verontschuldigend.
Desondanks is de grimeur snel met hem klaar. ‘Hij heeft een makkelijk hoofd. Wim wil niets bijzonders, ook geen mascara dus wordt het een standaard make-upje.’
Over zijn kleding hoeft de presentator ook niet na te denken. Dat doet zijn vrouw. Zij kiest twee overhemden uit, zodat hij op televisie niet twee weken achter elkaar dezelfde kleur draagt.
Aan de muur achter zijn gasten hangt een collage van Wim T. Schippers. Achter de presentator staat een boekenkastje met daarop elke twee weken een ander beeldje uit de collectie van Schippers’ partner Jens. Altijd een dier, weten trouwe kijkers. Bij Luyendijk stond er een hinde, vandaag een valk.
Handicap
Met twee pratende mensen aan een tafel is Boeken een overzichtelijk en statisch programma. Dat ontbreken van fysieke dynamiek zou voor een regisseur een extra uitdaging kunnen zijn. Zoals vliegeraars vooral excelleren bij windstilte. Zo ziet Jens het niet, getuige haar relativerende woorden. ‘Als ik de schrijvers ken en hun boek ook heb gelezen kan ik beter anticiperen tijdens het interview. Maar vaak is het toch van dit lijkt me wel leuk of dit lijkt me wel goed.’
Hoewel Boeken niet live is wordt het wel uitgezonden zoals het is opgenomen. Het kan dus misgaan. Maar dat zorgt niet voor spanning bij Brands. ‘Nee, daar heb ik alleen last van in het dagelijks leven. Hier niet. Op televisie moet het overal altijd snel en kort. Iedereen past zich ook aan aan het medium. Maar ken je Pierre Jansen nog? Lange man, trillende handen en heel veel woorden. Die heeft het medium naar zijn hand gezet. Je moet vanuit je eigen handicap iets gaan doen.’
Gevraagd naar Brands’ handicap is hij eerst even stil. Om daarna via een omtrekkende beweging ‘het gaat om de inhoud van het boek’ te antwoorden dat hij te veel informatie in een vraag stopt. Onlangs kreeg hij ook te horen dat hij te aarzelend formuleert. Een opmerking die hij wel onthouden heeft, maar waar hij niets mee doet. ‘Wat moet ik daarmee? Minder aarzelend formuleren, zoals Sven Kockelmann? Een tijdje terug was Jeroen Brouwers te gast. Dat was een merkwaardig gesprek, omdat hij geen zin had en heel bokkig was. Die laat zich niet in een format gieten. Prima.’
Daarna vertelt Brands met pretogen dat hij pas na het uitnodigen van zijn gasten hoorde dat er een enorme onderlinge animositeit bestaat tussen twee van hen. Heeft te maken met een vernietigende recensie van ’t Hart van een boek over klassieke muziek van filosoof/scheikundige Klukhuhn.
’t Hart noemt interviews een noodzakelijk kwaad, Klukhuhn heeft er wel zin in.
’t Hart doet niet aan voorbereiding, de filosoof heeft de dag ervoor een interview aan Trouw gegeven. Dat zou je een preparatie kunnen noemen.
’t Hart moet nog door naar Podium Witteman, Klukhuhn zit volgende week in Met het oog op morgen bij de laatste uitzending van John Jansen van Galen.
De schrijver van Magdalena vertelt dat hij al sinds 1991 niet meer op het Boekenbal is geweest. ‘Niets voor mij. Het is net de grote pauze van een concert, alleen is er dan geen concert.’
Volgens Klukhuhn komen er bijna geen schrijvers meer, alleen entourage uit boekhandel en uitgeverij. Ik mompel dat ik best een kaartje zou willen hebben.
Opeens zegt ’t Hart dat zijn optreden in Nieuwsuur niet doorgaat. Waarop Brands laat weten dat dit hem niets uitmaakt, omdat het hem altijd om het boek gaat. Ongeacht wat andere programma’s doen.
De thee komt uit kartonnen bekertjes, dus zit iedereen met zijn zakje.
Nu de onderlinge rivaliteit tussen ’t Hart en Klukhuhn lijkt mee te vallen, durf ik ze wel even alleen te laten. Dat had ik beter niet kunnen doen, blijkt als ik terugkom.
Confrontatietje
‘Er is van alles aan de hand,’ roept Brands enthousiast. Hij draait niet om de hete brij heen en vertelt over oud zeer, een recensie en excuses.
De lichaamstaal van beide schrijvers spreekt inmiddels wraaklustige boekdelen. Het kantoortje wordt te klein. Gelukkig is het tijd voor de opname. Klukhuhn is als eerste aan de beurt, maar er is vertraging, omdat er geen ‘titels’ zijn. Er wordt beweerd dat iemand van Buitenhof een stekker heeft losgetrokken. ‘Die titels kun je er toch ook later inzetten,’ zegt ’t Hart. Hij moet nog naar Podium Witteman en heeft geen mobieltje om een eventuele latere aankomst door te geven.
Als ik tegen ’t Hart begin over het confrontatietje dat ik heb gemist, corrigeert hij mij. ‘Confrontatie! Klukhuhn heeft daarmee met opzet gewacht tot er niemand bij was.’ Om de sfeer te bewaren vraag ik of hij signeren in de Boekenweek wel leuk vindt. ‘Ja, want dan zie je een mooie dwarsdoorsnede van je lezers. Maar er is een trend dat mensen tweedehands boeken opkopen, die meenemen om te laten signeren en ze dan op Marktplaats zetten. Tassen vol. Dus oude boeken doe ik niet meer.’ Dan is het zijn beurt en voert Brands een tweede interessant gesprek dat mooi aansluit bij het eerste. Als ik Klukhuhn vraag of zijn aanvaring nog invloed heeft gehad op zijn optreden, is het antwoord ontkennend. ‘Nee hoor. Dat glijdt allemaal langs mij heen. We liggen elkaar niet.’ Brands en zijn gasten tonen zich na afloop tevreden. Of de opname echt geslaagd is hoort hij zondag na de uitzending van zijn vrouw. ‘Zij kent mij het beste, is eerlijk en weet precies wat ik wel en niet moet doen. Niet de lichte dingen die de meeste mensen willen, maar juist ingewikkelde en moeilijke. En geen grapjes maken. Al heb ik wel gevoel voor humor, ik moet niet in de grapjesstand. Wim Kayzer, heb je die nog meegemaakt? Wat hij deed was fantastisch. Lezen en vragen stellen.’
zondag, npo 1, 11.20-12.00 uur