Literatuurprofessor Iris Verdonck leidt een geslaagd leven, totdat ze een relatie begint met een mooie studente. Ze wordt aangeklaagd wegens machtsmisbruik en moet gedesillusioneerd de universiteit verlaten. Bij haar zoon Peter, die voor de afwezige eigenaar een villa beheert, hoopt ze in alle rust haar wonden te kunnen likken. Tot de dag waarop drie Afrikaanse vrouwen het huis binnendringen en haar gruwelijk mishandelen.
Komt deze verhaallijn u bekend voor? Dat kan kloppen, want Hemmerechts volgde nauwgezet de plot van In ongenade, de bejubelde roman van J.M. Coetzee uit 1999. Daarin wijkt David Lurie na een verhouding met een studente uit naar de boerderij van zijn dochter, waar ze op een dag worden overvallen door drie zwarte jongens.
Iedereen die de carrière van Kristien Hemmerechts heeft gevolgd, weet dat ze de controverse nooit schuwt. In haar vorige roman gaf ze een stem aan Michelle Martin, de ex-vrouw van Marc Dutroux, en dat werd haar door velen niet in dank afgenomen.
Ook nu maakte ze het zichzelf niet gemakkelijk door Coetzees iconische roman als spiegel te kiezen voor haar literaire experiment.
Hemmerechts: ‘In ongenade is voor mij altijd een sterke roman geweest, maar tegelijkertijd is er iets in die roman dat mij mateloos ergert, op een haast kinderlijke manier. Het heeft te maken met het enorme zelfmedelijden van dat hoofdpersonage. Mijn Iris komt ook in ongenade, die verliest ook alles, maar de manier waarop zij omgaat met dat verlies is fundamenteel anders. David Lurie ziet zichzelf als martelaar, hij is bijna een Christusfiguur die gekruisigd wordt. Mijn gevoel is dat de schrijver zich identificeert met het hoofdpersonage. Ik weet natuurlijk dat dat er niet toe doet en dat je nooit de bedoeling van de schrijver mag peilen, maar ik voel geen ironische distantie tegen dat enorme martelaarschap van David Lurie. Dat stoort mij en roept wrevel op.’
Lolito
Natuurlijk had Hemmerechts evengoed een andere roman kunnen kiezen. Keus genoeg. In Alles verandert laat ze haar literatuurprofessor Iris studenten kennismaken met het zogeheten TransSeksLit-principe, dat stoelt op de gedachte dat alles verandert als je het geslacht van de personages omwisselt. Stel je voor dat Lolita Lolito had geheten, wat voor boek had dat dan opgeleverd?
‘Die term heb ik bedacht voor het boek, maar als je andere mensen bewust wilt maken, helpt het echt om de rollen om te draaien. Dan wordt het bijna altijd een burleske. Er zijn heel veel romans waarin oudere, blanke mannen een karikaturale, extreme voorstelling geven van feminisme en van politieke correctheid. Dan denk ik: you’re not getting the point! Je wilt niet onder ogen zien waar het om gaat. Net als mensen die niet willen begrijpen dat er echt wel racisme bestaat.’
De gedachte dat de emancipatie voltooid is en dat de feministische strijdbijl dus begraven kan worden, is volgens Hemmerechts misplaatst.
‘De overtuiging bestaat dat het allemaal niet meer nodig is, maar juist dat is gevaarlijk. Machoschrijvers als Updike en Hemingway hebben plaatsgemaakt voor moderne mannelijke schrijvers die de feministische theorie wel kennen. Lees La Superba van Ilja Leonard Pfeijffer, The Marriage Plot van Jeffrey Eugenides, Hologram For A King van Dave Eggers; in die boeken nemen vrouwen seksueel het initiatief. Maar bij Eggers kan die man vervolgens niet eens meer een erectie krijgen en bij Pfeijffer is er een scène waarin een oude vrouw absoluut seks met hem wil, waarop hij bijna op de vlucht slaat. Ze maken het heel karikaturaal. Het is weer die arme sukkelaar van een man, omgeven door al die rare vrouwen. Ik kan daar moedeloos van worden. Er is nu wel het besef dat vrouwen ook een seksualiteit hebben, maar het lukt nog niet erg om daar op een gewone, volwassen manier mee om te gaan.’
Geloofwaardig
Hemmerechts droeg haar spiegelroman op aan Coetzee, van wie ze overigens niet verwacht iets te zullen horen. ‘Het boek is aan hem opgedragen, omdat het ook een hommage aan hem is. Ik ben er niet op uit om Coetzee te ontheiligen. Mijn boek is geen parodie, het moest op ieder punt geloofwaardig zijn. Ik reken er niet op dat hij reageert. Dat is ook deels de cultus rondom Coetzee. Hij is geen open man die de dialoog zoekt. Ik zal niet zeggen van wie, maar ik heb een mail gekregen van een bekende schrijver die zegt dat ik Coetzee totaal niet begrepen heb. Er is nog altijd veel meer ruimte voor de visie, de angsten, de verlangens, de noden van mannen. Laten we op zijn minst toegeven dat het zo is. Ga het niet ontkennen, dat vind ik het toppunt. Als je het benoemt, ben je een zeur en heb je geen gevoel voor humor. Ik ben niet zo naïef dat ik denk dat ik de wereld ga veranderen. Mensen worden liever bevestigd in de vooroordelen en illusies die ze hebben. Als je ze daarop attent maakt, vinden ze dat je moeilijk doet. Niemand wordt graag uit zijn comfortzone gehaald. Maar waarom zou je tijd besteden aan iets wat we allemaal allang weten, en wat totaal oninteressant en banaal is?’
Na een gloedvol betoog volgt een karakteristieke verzuchting: ‘Als je een heteroseksuele vrouw bent en je wilt een man, dan moet je af en toe water bij je wijn doen. Ik zeg ook veel meer in mijn boeken dan in werkelijkheid.’