Versnipperde letteren

De restpartij die Heerma van Voss thuisbezorgd kreeg, was afkomstig van het Centraal Boekhuis (CB). Dit bedrijf, gevestigd in Culemborg, specialiseert zich in opslag en vervoer van boeken. In hun pakhuis liggen miljoenen exemplaren van zo’n 27.000 titels. Het CB is verantwoordelijk voor de distributie van boeken naar en van boekhandels, evenementen en andere plekken waar boeken moeten zijn. De grootste Nederlandse uitgeverijen werken samen met het CB, maar hun diensten en specialisatie hebben een prijs. Ook voor de opslag van boeken moet je betalen.

Cyril (zijn achternaam wil hij desgevraagd niet geven) van de klantenservice wil niet veel kwijt over boeken die onverkocht blijven. ‘Wij verzorgen de opslag en distributie, dus als u meer wilt weten over boeken die niet meer verkocht worden, moet ik u doorverwijzen naar de uitgeverijen zelf.’ Maar hij kan toch wel iets zeggen over wat er gebeurt met onverkochte boeken? ‘Ze worden opgekocht door andere partijen of vernietigd.’ Wie zijn die opkopende partijen? ‘Daar mag ik niks over zeggen.’ En het vernietigen dan, waar gebeurt dat? ‘We hebben hier intern een versnipperaar, maar we besteden het ook uit aan bedrijven als Van Gansewinkel. Als u meer wilt weten, moet u echt bij de uitgevers zijn.’

Die uitgevers zijn niet erg happig om te reageren, leert de ervaring. Het blijft een precair onderwerp. Joost Nijsen van Uitgeverij Podium biedt iets meer inzicht in de praktijk: ‘De ene uitgever is strenger in zijn voorraadbeleid dan de ander. Wij maken geregeld overzichten van de verkoop per titel over verstreken jaren. Als van een titel nog maar tientallen exemplaren per jaar verkocht worden, gaan we over tot opruiming. Dat gebeurt altijd pas minimaal twee, drie jaar na verschijnen. In de dagelijkse overzichten van het CB staat de rubriek ADV: Aantal Dagen Voorraad. Als daar na enkele jaren een duizelingwekkend hoog aantal dagen staat, zeg twintigduizend, dan weet je dat voorraad houden weinig zin meer heeft.’

Tekst loopt verder onder de afbeelding.

Waar komt die onwil om over het onderwerp te praten volgens hem vandaan?

‘Het heeft iets gênants hè? Zoals alles wat niet lukt in het leven. Auteur en uitgever, en vervolgens boekhandel en media stoppen hun ziel en zaligheid in een product van de geest, waarna in zulke nare gevallen een anticlimax volgt. Ooit vierde je samen dat een manuscript af was, dronk je een glaasje bij verschijning van het boek. Overigens heeft ook de Tweede Wereldoorlog hier lang nagewerkt: vernietigen van boeken werd vergeleken met boekverbranding, alleen gebeurde het niet op last van de censuur, maar van de boekhouder van de uitgever.’

Hoe is het om auteurs te vertellen dat hun boek niet langer verkocht zal worden?

‘Dat is altijd vervelend. Ik heb titels daarom vaak uiterst lang in voorraad gehouden. Maar als je merkt dat een titel echt zo goed als dood is, heeft het geen zin hen die confrontatie te besparen. Sterker nog, het kan ook voor de auteur bevrijdend zijn om niet meer jaarlijks bij de royalty-afrekeningen geconfronteerd te worden met de gestagneerde verkoop. Hier geldt toch: zachte heelmeesters maken stinkende wonden. Soms krijgt een boek een tweede leven in de ramsj. Beter alsnog bij de lezer terechtkomen tegen afbraakprijzen dan beschimmelen in de magazijnen in Culemborg.’

Iemand die alles weet over de ramsjmarkt is Steven Sterk. Hij is een van de grootste handelaren in goedkope boeken in Nederland. In het Friese Gorredijk staat een magazijn waar hij op vijfduizend vierkante meter zo’n drie miljoen boeken op voorraad houdt. Verder heeft hij een ramsjwinkel in Utrecht. Sterk: ‘Ik koop restvoorraden van uitgevers op. In mijn pakhuis liggen nu zo’n zevenduizend titels die afgeprijsd zijn en opnieuw op de markt komen. Ik koop in, maak een nieuwe prijs en zet het weer uit.’

Sterk, die al jaren in de ramsjhandel zit, heeft het boekenvak ingrijpend zien veranderen. ‘Dertig, veertig jaar terug had een boek een langere looptijd. Het kon soms jaren in de winkel blijven liggen. Maar omdat opslag duur is en het aanbod gigantisch, krijgen titels een steeds kortere looptijd. Bij literatuur is dat tegenwoordig zes weken tot drie maanden. Als het dan niet verkoopt, is het wel zo’n beetje klaar. Dat zegt niks over de kwaliteit van het boek, maar ga maar na: je kunt niet alles recenseren. Dan heb je vijftien, twintig boekenpagina’s in de krant nodig, dus vallen er boeken buiten de boot.’

Dat betekent ook dat een boek sneller verramsjt wordt, maar dat er tegelijkertijd minder ruimte is binnen de ramsj. ‘Voorheen had je naast mijn bedrijf De Slegte. Dat is verdwenen en er komt niks voor in de plaats. Ik handhaaf me gelukkig, maar de ramsjmarkt is minder groot. Dus de partijen boeken stapelen zich op.’

Sterk verkoopt zijn boeken weer door, maar als hij ze echt niet verkocht krijgt, gaan ze alsnog de container in. Hij heeft dit jaar al 200.000 boeken als oud papier weggedaan. ‘We zitten nu aan de zevende container. Daar krijgen we van het oud- papierbedrijf nog wat geld voor.’ 

Bij het bepalen welke boeken de container in gaan, spelen gezond verstand, een rekensom en smaak een rol. ‘Je rekent uit hoeveel plek je hebt en als iets na tien jaar echt niet verkocht is, moet het weg. Eén keer heb ik een boek laten vernietigen waar ik een rothekel aan had: Ook dieren hebben een ziel, heette het. Ik ben evangelisch atheïst, en dat gezweef, dat gezakzever, daar heb ik niks mee. Voor de rest ben ik opportunistisch. Soms met spijt, dan is het eindig.’

Tekst loopt verder onder de afbeelding.

Een enkele keer komt het voor dat een boek dat op het punt staat vernietigd of verramsjt te worden opeens weer gaat verkopen. Nijsen: ‘Heel soms voltrekt zich een wonder. Dat kan gebeuren als een auteur bijvoorbeeld een belangrijke prijs krijgt. Internationaal komt dit geregeld voor bij de Nobelprijs: vaak toegekend aan uitstekende, maar nauwelijks verkochte auteurs. Uitgevers gaan dan opnieuw investeren, soms gehaast, euforisch, om dan na enkele maanden spijt te hebben, want zelfs een Nobelprijs is geen garantie voor hoge verkoopcijfers.’

Een positievere noot komt van schrijver en gamemaker Niels ’t Hooft. Hij schreef in 2006 over wat er met de onverkochte exemplaren van zijn roman Toiletten gebeurde. Ondanks lovende kritieken bleef er toch een stapel boeken over die de kosten van de opslag niet meer waard was. Ziet ’t Hooft, die nog steeds romans schrijft, verschil met twaalf jaar geleden? ‘De oplages worden kleiner, maar het aantal titels is groter geworden. Dat betekent netto dat er nog steeds boeken vernietigd worden, want de boekhandels zijn nog even groot.’ 

Het bedrijf dat Toiletten versnipperde, gebruikte het papier ironisch genoeg onder meer om er toiletpapier van te maken. ’t Hooft ziet nog iets moois aan die versnipperde boeken. ‘Als je in de appstore van Apple kijkt, zie je bij de onverkochte apps een digitaal kerkhof van heb ik jou daar. Honderdduizenden apps die nooit verkocht of gedownload zijn. Leg daar eens een fysiek boek naast: het heeft daadwerkelijk bestaan, dat is fantastisch. Het heeft een leven gehad, daar probeer ik van te genieten. Je hoopt dat het langer meegaat, maar als schrijver moet je realistisch zijn: als je te hoge verwachtingen hebt, word je alleen maar teleurgesteld. Het is een cliché, maar als je zorgt dat het schrijven op zich al waardevol was, kan het hoe dan ook niet misgaan.’