Een ode aan de pulp

‘Kijk, die heb ik natuurlijk direct gekocht,’ zegt hij, wijzend op The Official Nora Roberts Companion (2003), een door fans van de bestsellerauteur geschreven en samengesteld boekwerk vol foto’s en trivia, verhalen over hoe haar romance novels hun levens veranderden, én een volledig overzicht van het duizelingwekkende aantal titels dat de Amerikaanse tot dan toe publiceerde.

Kees ’t Hart (1944), gelauwerd auteur en literair criticus van De Groene Amsterdammer, bladert langs omslagafbeeldingen van Heart’s Victory, Search For Love en A Man For Amanda, en knikt instemmend. ‘Vroeger had je Barbara Cartland op dit gebied, maar nu is zij echt hét fenomeen. En een goede Nora Roberts is een plezier hoor. Ze heeft iets laconieks in haar stijl, zet goede personages neer, haar dialogen zijn interessant…’

Maar wacht, nu zit hij toch weer met zijn ‘recensiekop’ te oordelen. ‘Terwijl het me bij deze boeken meestal juist lukt om die uit te schakelen.’ Om zich te laten meevoeren op die een leesroes opwekkende ‘achtbaan van emoties’ die te vinden is in ‘damesromannetjes’, Bouquetreeksavonturen, liefdesromans of hoe je ze maar noemen wilt. Mee te leven met heldinnen die, meestal ondanks zichzelf, verliefd worden op een man, heen en weer geslingerd tussen verlangen en de angstige twijfels die steevast toeslaan: ‘Klopt het wel? Houdt hij echt van me, of is het gewoon een geile aap…?’

‘Ik raak erdoor in vervoering, en ben ook licht ontroerd als ze elkaar op het eind tóch weer krijgen.’ Nog steeds.

Want: ‘Ik was heel jong toen ik ze begon te lezen. Op mijn twaalfde of dertiende, toen ik lang geelzucht had, een ziekte die destijds veel voorkwam, nam mijn moeder ze voor me mee. Dat was een ontzettende veellezer. Ze las Simon Vestdijk en Franz Kafka, maar ook zeker drie van deze boeken in de week. Ik vond ze meteen leuk, en ben ze net als zij altijd trouw gebleven.’

Nou ja, ze bleven op zijn pad komen. ‘Als student Nederlands, begin jaren zeventig, volgde ik een werkgroep over wat wel “triviale literatuur” zal zijn genoemd bij Ton Anbeek, die later bekend is geworden met zijn roep om straatrumoer in de Nederlandse literatuur. Veel weet ik er niet meer van, maar Anbeek moet er affiniteit mee gehad hebben. Je gaat je tenslotte niet voor je verschrikking in zo’n genre verdiepen. Hij keek er in elk geval zéker niet op neer.’

‘Later ging mijn dochter Jet ze lezen, dus las ik ze ook weer af en toe. En in de supermarkt bleef ik geregeld het nieuwe aanbod bekijken.’

Twee jaar geleden schreef hij voor het Nias een essay over zijn verbondenheid met die vaak verguisde boekjes (al mag ’t Hart het van zichzelf geen ‘boekjes’ noemen) en de lezeressen ervan, ‘De Pulpclub’. Nu belijdt hij die veel uitgebreider in het pamflet Pleidooi voor pulp, waarvoor hij zich de afgelopen maanden volledig in het genre onderdompelde.

Zo las hij meer dan zestig liefdesromans, waarvan een deel in een rieten mand op tafel tussen ons in ligt; veel Nora Roberts, maar ook What the Wallfower Wants van Maya Rodale (‘Dat is een prima schrijfster!’), Lynne Grahams Zwanger van de kroonprins of Lucy Kings Paradijs in de Caraïben. Een steekproef aan de hand waarvan hij de vaste stramienen binnen het genre illustreert, de eindeloos gevarieerde manieren waarop die worden ingevuld én hoeveel er is veranderd sinds hij het begon te lezen.

‘De kus was destijds het moment waar naartoe werd gewerkt. Seks, daar was geen spráke van. Maar nu is de seks soms echt stomend. Pagina’s lang, tot je denkt: nou nou, zo kan ie wel weer.’ Maar: ‘Altijd positief en fijn. Geen geklungel, en mét condoom.’

Verder is de klassieke doktersroman vrijwel verdwenen, maar het beeld vooral in Amerika veel diverser geworden. ‘Vroeger had je al wel subgenres als christelijke liefdesroman en de westernliefdesroman, maar tegenwoordig heb je ook homoseksuele westerns of lesbische historic novels.’ Er zijn Zwarte liefdesromans of de Young Adult-boeken in de Heartstopper-reeks van Alice Oseman, ‘die allerlei lgbtq-relaties verkent’.

Hier is daar nog ‘minder markt voor’, kreeg ’t Hart te horen toen hij uitgeverij HarperCollins Holland bezocht, waar acht titels per maand verschijnen. ‘Ze putten daar vooral uit een gigantische backlist van Amerikaanse schrijfsters, al vinden ze ook wel Nederlands talent.’ Zoals Martin Scherstra, gemeenteambtenaar te Dokkum, die onder het pseudoniem Fleur van Ingen ondermeer Liefde in Leeuwarden (2020) en Passie in de sneeuw (2021) publiceerde, en die hij ook sprak. ‘Een uniek figuur, alleen al omdat hij bij mijn weten de enige man in Nederland is die het genre beoefent. Hij heeft er jarenlang naar verlangd om voor de Bouquetreeks te mogen schrijven, en werd uiteindelijk uitverkoren nadat hij een wedstrijd won.’

Aardige inkijkjes. Maar het vruchtbaarste ‘hardcore veldwerk’ deed hij op de lezerssite Goodreads. ‘Tot mijn verbazing werden deze boeken daarop allemaal besproken. Van Nora Roberts vind je er honderden reviews per roman; geen beschouwingen van literatuurkenners maar van lezeressen, wat ze des te belangrijker maakt. Soms is het niet meer dan “Ik vond er niet veel aan,” of “Geweldig boek!!!”, maar je vindt er ook hele debatten in terug.’

Over een andere verschuiving, bijvoorbeeld: “De man is niet meer zo ondoorgrondelijk en dominant als Rochester in Jane Eyre, lang hét grote voorbeeld voor de liefdesroman. Tegenwoordig heeft zo’n man óf een eigen trauma waarover je vanuit zijn perspectief te lezen krijgt óf de held is gevoeliger en empathischer. Veel lezeressen vinden dat een fijne ontwikkeling, maar andere schrijven dan weer: “Ik vond het maar waardeloos. Wát een softie zeg, die vent!”’

Ook aardig: ‘Ze betrekken altijd hun eigen leven en emoties erbij. “Mijn eerste vriendje was precies zo!” Of: “Ik moest erg huilen.” Literair recensenten doen dat nooit, terwijl het eigenlijk heel legitiem is. In mijn eigen stukken vraag ik me steeds vaker af: voelde ik er iets bij? “Ik moest een traantje wegpinken,” schrijf ik nu rustig op.’

We praten nog over de feministische invloed en kritiek op het genre. Over de klassieke kitschomslagen. En over de achterin opgenomen ‘Woordenlijst van verlangen: van aanbod tot zwijgen’ die hij vijfentwintig jaar geleden al met dochter Jet samenstelde uit termen die je in liefdesromans telkens weer terugkomt. (‘Een samenvatting van het genre. Het geheim ervan in zijn meest geconcentreerde vorm.’) Steeds met een lach, maar nóóit spottend.

Dat is namelijk de essentie van zijn pleidooi: ‘Als je wilt dat mensen blijven lezen, dan moet je ophouden met op deze boeken neerkijken. En wel nu! Ze sluiten aan bij de dromen en verlangens van hele drommen mensen, wat een belangrijke drive achter het lezen is, ook voor mij. De zogenaamd hoge literatuur berust trouwens óók op een systeem van illusies over de waarheid; de waarheid zelf, daarvoor lees je de krant.’

‘Deze leescultuur creëert illusies en dromen over verliefd zijn, je overgeven. En dromen is belangrijk, verdomme!’

‘Ik zou ervoor pleiten dat Maya Rodale en Nora Roberts op middelbare scholen gelezen worden. Niet de hele leeslijst daarmee vol, maar náást Harry Mulisch. En dan ook mijn boekje behandelen, zodat kinderen de achtergrond van het genre leren kennen én leren dat je je er niet voor hoeft te schamen dat je ze leest. Want als je er denigrerend over praat, wat mensen uit intellectuele kringen bijzonder snel doen, dan geef je de lezeressen ervan evengoed een gele kaart. Dan zeg je dat zij ook minderwaardig zijn, met hun “boekjes”.’

Psychologie van de koude grond, beaamt ’t Hart, maar door het bestrijden van die ‘lulkoek’ verdedigt hij tevens de vrouw van wie hij zijn eigen leeshonger meekreeg. Glimlachend: ‘Dit boek is in zekere zin ook een herinnering en eerbetoon aan mijn moeder.’