Kijkboek Verrukkelijke baby's toont historische verzameling ansichtkaarten met baby’s

‘Verslaafd aan het geklepper van de brievenbus,’ noemt kunstenaar Tammo Schuringa (1962) zich ergens halverwege zijn charmante boekje Verrukkelijke baby’s. Een moderne eenmansvariant, eigenlijk, van de ‘cartomanie’ die wild om zich heen greep in wat wel ‘de Gouden Eeuw van de ansichtkaart’ wordt genoemd, zelfs al duurde die ‘eeuw’ nog geen twintig jaar, van ruwweg 1900 tot 1918.

In die hoogtijdagen van de papieren groet waren de kaarten te koop bij krantenkiosken, koetsiers en kraampjes bij treinstations, vertelt Schuringa, maar ook in speciale ansichtkaartenwinkels. Jaarlijks werden er wereldwijd honderden miljoenen uitgegeven (alleen al in Duitsland in 1899 verschenen ‘88 miljoen kaarten op een bevolking van 50 miljoen’), terwijl er bijvoorbeeld in 1905 zeven miljard werden verstuurd.

Duizelingwekkende maar geen onbegrijpelijke cijfers, wanneer je bedenkt dat in grote steden de postbode destijds zes à zeven keer per dag op de stoep stond, mensen elkaar complete feuilletons-in-kaartvorm toestuurden, en de ansicht feitelijk als een WhatsApp-bericht avant la lettre werd gebruikt.

En dan werden ze óók nog een gewild verzamelobject, zorgvuldig bewaard en chronologisch of thematisch gerangschikt in ansichtkaartenalbums, die trots aan familie en vrienden werden getoond. Een hobby die in 1900 handig werd aangewakkerd door de Britse uitgever Raphael Tuck door duizend pond uit te loven (omgerekend naar moderne valuta zo’n veertigduizend pond) voor degene die in januari 1902 de bezitter van het grootste aantal Tuck-uitgaven zou zijn.

De winnaar bleek er 20.364 te hebben. Waarna Tuck een maand later een nieuwe wedstrijd uitschreef, en het prijzengeld nog eens verdubbelde bovendien.

Of Schuringa bij een vergelijkbare competitie nu hoge ogen zou gooien is de vraag. Maar bij iemand die van in tweeën gesneden kartonnen groente- en fruitdozen ‘ideale gastouders’ in elkaar knutselde voor zijn ‘tienduizenden kaarten’, mag je van flinke verzamelwoede spreken.

Die ontbrandde toen hij in 2012 op het Amsterdamse Waterlooplein zijn eerste exemplaar kocht. Een wonderlijk collagetafereel: ‘een grote vliegende vis met in zijn bek een wiegje waarin een montere baby’ lag, daaronder een vrouw met ernaar uitgestrekte armen en de tekst ‘La plus belle suprise,’ en linksboven in sierletters: ‘1er Avril’. Op een Franse vlooienmarkt vond hij vervolgens meer van dergelijke kaarten met een ‘poisson d’Avril’ erop, overblijfselen van een mengvorm tussen onze 1 april-grap en de huidige Valentijnskaart. Toen hij op internet op verleidelijke verzamelaarssites als Delcampe.net stuitte, was het hek helemaal van de impulsaankoopdam.

In zijn zelfgemaakte archiefdoosjes zitten kaarten met allerlei afbeeldingen ‘van aprilvissen tot pin-ups met strandballen, van Alpenreuzen tot nicotinekleuters, van modderbaden tot kerstklompen’; materiaal waaruit hij eerder al putte voor aardige ‘beeldreportages’ in de Volkskrant en De Standaard. Maar de baby bleef een  favoriet onderwerp.

In Verrukkelijke baby’s presenteert hij nu zijn mooiste exemplaren uit dat subgenre, en dat levert vooral een fijn blader- en kijkboek op. Vol even nostalgische als surrealistische plaatjes, die Schuringa zelf in verband brengt met Jules Verne (1828-1905) en filmpionier George Méliès (1861-1938), maar die soms evenzeer aan de verknipte collageanimaties van Monty Pythons Terry Gilliam doen denken. Een feest (of nachtmerrie) van zuigelingen die uit eieren of kolen kruipen, bij tientallen in een mand aan een zeppelin hangen, een klein legertje ooievaars berijden of in een gigantische kookpot verdwijnen.  

Maar Schuringa verzamelde er ook genoeg cultuurhistorische feiten en anekdotes bij om zijn verzamelalbum lezenswaardig te maken. Over de ontwikkelingen van de posterijen en de prentbriefkaart, én over de (volks)verhalen die, meestal uit gêne, een alternatieve verklaring voor de herkomst van baby’s boden.

Hoewel, onwetendheid speelde waarschijnlijk ook een rol: pas toen de Duitser Oscar Hertwig (1849-1922) in 1875 ontdekte dat bij het bevruchtingsproces van de zee-egel ei- en zaadcel versmolten, werd ook de menselijke zwangerschap íets minder mysterieus.

Hoe dan ook, de (veransichtkaarte) varianten op de bloemetjes en bijtjes waren schier eindeloos.

Zo was het Amsterdamse schiereilandje Volewijck, tegenover het huidige Centraal Station, ooit niet alleen bekend vanwege zijn galgenveld, maar ook omdat er een van de vele ‘kinderbomen’ stond, waarin ‘trossen blozende baby’s’ aanstaande ouders er allemaal zingend toe probeerden te verleiden juist hén te kiezen: ‘Pluk mijn, pluk mijn, ik zal alle dagen zoet zijn!’ Er waren kinderboten, die al dan niet over ‘kinderwater’ voeren. (‘Meestal een kortbij stroomende beek,’ aldus het katholieke tijdschrift Moederschapszorg (1936), waaruit ‘de kleinen worden opgevischt of opgevangen’.) Paren met een kinderwens konden terecht bij babyboerderijen en kinderstenen, en wanneer ze keuzestress kregen, konden ze altijd nog ‘een gokje wagen bij de loterie des bébés, de babyloterij, waar het rad van fortuin bepaalt of je ten slotte naar huis gaat met Odette, Suzanne, Georges of Jean’.

Die arme wezentjes werden nog net niet per post verstuurd, ben je haast geneigd te denken.

Fout gedacht, leert het The Washington Post-artikel ‘Mail that baby: A brief history of kids sent through the U.S. Postal Service’, uit 2017, over de onvoorziene gevolgen van het in 1913 opheffen van het maximumgewicht van vier pond per postpakket. ‘De Postmaster General reageerde verschrikt en gaf het jaar daarop een “no humans”-verklaring af,’ schrijft Schuringa. ‘Desondanks werden er tussen 1914 en 1915 nog minstens vijf kinderen officieel gepost en afgeleverd.’