VPRO Boeken keert terug met Lize Spit en Herman Koch

Hoe autobiografisch wil je zijn, als schrijver? Dat zou best eens een van de vragen kunnen zijn die Lotje IJzermans haar twee gasten gaat stellen in de eerste VPRO Boeken van het nieuwe jaar. Zowel Herman Koch als Lize Spit schreven recent openhartige boeken over fysiek malheur: Koch over zijn prostaatkanker in Ga je erover schrijven?, Spit in Autobiografie van mijn lichaam over haar diabetes.

Herman Koch heeft zich altijd uitdrukkelijk verzet tegen een autobiografische lezing van zijn werk. Ja, hij gebruikte elementen uit zijn verleden, zoals zijn schooljaren op het Amsterdamse Montessori Lyceum in zijn debuut Red ons, Maria Montanelli, maar grotendeels ontsproten zijn romans aan zijn verbeelding. Ga je erover schrijven? was Kochs eerste regelrechte memoir. In zijn nieuwste roman keert hij terug naar zijn oude stiel. Luchtplaats is een fictief verhaal met een verrassende plot over een zware crimineel met schrijfambities – kortom, ‘een echte Koch’.

Ook de eerdere romans van Lize Spit waren losjes gebaseerd op haar eigen ervaringen, zo heeft ze in interviews benadrukt. Pas met Autobiografie van mijn lichaam keert ze zichzelf werkelijk binnenstebuiten. Wie de memoirs van deze beide auteurs naast elkaar legt, stuit op minstens één opvallende parallel. Zowel Spit als Koch ervaren hun ziek-zijn als een zwakte. Als Koch de diagnose kanker krijgt, wordt hij overvallen door ‘schaamte over mijn eigen kwetsbaarheid. Iets had opnieuw een zwakke plek in mijn lichaam gevonden.’ Ook Spit schaamt zich, zelfs voor de schaamte zelf. De effecten van haar suikermedicatie maken dat ze het liefst aan haar lichaam wil ontsnappen. De enorme dot haar die ze bovenop haar hoofd heeft, is daar een uiting van. ‘Zodra ik de dot maak, ben ik geen lichaam met een hoofdje meer, maar een hoofd met een lichaampje.’

Misschien is het die schaamte die het autobiografische schrijven voor deze beide schrijvers minder aantrekkelijk maakt. In non-fictie is er niets om je achter te verschuilen.