IFFR-programma Sacred Beings: aandacht voor Aziatische queercultuur

Een meerkoppig lichaam met vele armen, dat danst. Zwartblauwe silhouetten van gespierde torso’s met lang haar, gehuld in rokken, tegen een knalroze achtergrond. En dat op een dubbel uitgerekt filmformaat dat zichzelf spiegelt, waardoor de lichamen op de breuklijnen verdubbelen of in elkaar opgaan. Met caleidoscopisch effect. De korte film Apparatus van de Samoaanse regisseur Tanu Gago is een van de meest in het oog springende films in het kortefilmprogramma Bodily Rituals dat onderdeel is van het programma Sacred Beings. Daarin schenkt IFFR dit jaar aandacht aan de Aziatische queercultuur. Het programma is samengesteld door gastcurator Darunee Terdtoontaveedej in het kader van Young Curators, een nieuw initiatief waarmee IFFR ruimte biedt aan jong talent. Aan de hand van contemplatieve films over non-binaire personages neemt Terdtoontaveedej de kijker mee in een wereld tussen droom en werkelijkheid, lichaam en geest. Dans, meditatie en poëzie spelen daarin een belangrijke rol.

Apparatus is – net als veel andere films in het programma – een expressieve bespiegeling, in dit geval over mannelijkheid en koloniale invloeden daarop. De film ademt opstandigheid tegen een beperkende, benauwende werkelijkheid. Regisseur Gago zoekt een eigen uitdrukkingsvorm die conventies aan zijn laars lapt en nieuwe horizonten schetst.

Zoals Martin Luther King in zijn beroemde ‘I have a dream’-speech bleef geloven in een betere toekomst, zo wordt ook in Sacred Beings vanuit onderdrukking over een utopisch wereldbeeld gedroomd. Daarmee heeft het programma een revolutionaire thematiek te pakken die groter is dan alleen de queercultuur en uitnodigt tot bespiegelingen over elke geremde vorm van ‘zijn’.

‘Het persoonlijke lijkt politieker dan ooit,’ betoogt de New Yorkse kunstenaarsstudio WangShui in de filosofische overdenking From Its Mouth Came a River of High-End Residential Appliances. Een adembenemend trage, verboden dronevlucht richting een ‘drakengat’ in drie aan elkaar grenzende, vijftig verdiepingen hoge flatgebouwen in Hongkong. Elk van de als massieve muren ogende gebouwen heeft zo’n gapend ‘drakengat’ in het midden. Die zouden de mythische dieren doorgang bieden in hun vlucht van de bergen naar de zee. Een gedachte die een ‘energiestroom’ toelaat, gebaseerd op Feng shui – de traditionele, Chinese filosofie die geluk koppelt aan de inrichting van de omgeving.

Aangezien Feng shui tijdens de Culturele Revolutie werd verboden en door Westerse denkers als pseudowetenschap terzijde werd geschoven, zien de filmmakers de gaten als symbolen van verzet tegen het heersende gedachtengoed. Ze vormen zo de basis voor een op de voice-over gehouden, meditatief pleidooi voor meervormigheid. De vlucht richting het drakengat maakt de geest los van de verantwoordelijkheden die het lichaam aankleven en geeft ruimte aan een zoektocht naar verlangens voorbij het gangbare en geaccepteerde.

Opvallend is dat de gezochte nieuwe vormen van zijn en denken dikwijls schuilen in een combinatie van moderniteit en traditie. In Azië werden queers en transgenders oorspronkelijk vaak als heilige wezens gezien die dichter bij de goden stonden. De verspreiding van islam en christendom door handelscontacten en kolonialisme droeg bij aan de verwerping van gender­identiteit die anders was dan binair (man of vrouw).

In de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh werkt choreograaf Prumsodun Ok, wiens ouders het land in de jaren zeventig ontvluchtten voor het Rode Khmer-bewind. Ok is na jaren in de vs te hebben geleefd teruggekeerd naar zijn geboorteland en heeft daar een dansschool opgezet waar queers de traditioneel door vrouwen uitgevoerde, klassieke Khmer-dans leren. We zien Ok in actie in de meditatieve dansfilm The Sculpture of Place & Time. Door het aanzien van de danstraditie – die dansers als tovenaars beschouwt – te koppelen aan een emancipatoire houding tegenover genderdiversiteit, dwingt hij respect af voor de leden van zijn dansschool.

Het uit de VS afkomstige Daughter van Amanda Lee is minder optimistisch over de toekomst. In split screen komen een uit Hongkong geëmigreerde moeder en haar transgender dochter aan het woord over hun genderidentiteit en de manier waarop daar in het Westen en Oosten op wordt gereageerd. Waar in moeders jeugd in Hongkong woorden voor transgender of queer ontbraken en mensen elkaar accepteerden voor wie ze waren, maakt zij zich nu in het Westen zorgen over het morele oordeel en de woedende reacties van moderne Amerikanen op iedereen die afwijkt van de norm.