Welkom in de wondere wereld van Takashi Miike

Een meeuw – duidelijk geen echte – knabbelt aan de tepel van een naakte man die aan een kruis is geketend. Hij schrikt wakker en begint te schreeuwen. Volgens het titelkaartje bevinden we ons ergens aan Siciliaanse kust. De mannen die op afstand toekijken en hem hebben onderworpen aan deze vreemde foltering zullen dus wel leden van de maffia zijn.

Maar het wordt nog gekker. De meeuwen worden blijkbaar gelokt door de mascarpone die de gangsters rond het geslacht van de schreeuwende man hebben gesmeerd. Om dat geslacht zit ook een enorme pot – met daarop een lachend mannengezicht – die telkens omhoog gaat wanneer de man aan zijn geliefde Junno denkt. Wanneer zij opduikt in zijn erotische fantasieën horen we ook hoe hij heet: Reiji.

Reiji heeft het zwaar, maar perst er nog wel een liedje uit: ‘Mo... Mo... Mol. Onthul nooit je ware identiteit, zelfs niet als je gemarteld wordt.’ Daarna valt hij flauw. Welkom in de wondere wereld van Takashi Miike!

Met bovenstaande scène begint Miikes film The Mole Song: Final die te zien is op deze editie van IFFR. The Mole Song: Final is het knotsgekke slotdeel van Miikes Mole Song-trilogie over de Japanse undercoveragent Reiji.

De inmiddels 61-jarige Takashi Miike (spreek uit: Miekee) is een graag geziene gast op het festival in Rotterdam, dat de eigenzinnige Japanner al vroeg ontdekte. Dat was in 2000, toen Miikes romantische horrorfilm Audition op IFFR draaide en daar de Fipresci Award won, de prijs van de internationale filmkritiek.

In die film is de schuchtere weduwnaar Aoyama op zoek naar een nieuwe vrouw en daarvoor houdt hij audities. Een van de huwelijkskandidaten is de breekbare Asami, die veel indruk maakt op Aoyama. Wanneer hij haar later bij hem thuis uitnodigt, blijkt de goedlachse Asami opvallend bedreven in het gebruik van pianosnaren en acupunctuurnaalden.

Veel toeschouwers liepen destijds weg tijdens de film, waarin andermaal foltering – maar dan veel realistischer in beeld gebracht – een belangrijke rol speelde. De afgesneden lichaamsdelen waren te veel voor het grote publiek, maar de Fipresci-jury was onder de indruk van de extreme en onvergetelijke beelden. Net als Quentin Tarantino, die Audition een meesterwerk vond en Miike ‘de peetvader van extreem gewelddadige onder-je-huid-films’ noemde.

De eerste film die wij in 2002 van ‘de peetvader’ zagen was Ichi the Killer, ook in Rotterdam. Ichi the Killer is zo mogelijk nog gewelddadiger dan Audition en gebaseerd op de destijds in Japan uiterst populaire manga Koroshiya 1 van Hideo Yamamoto. Elk volk krijgt de helden die het verdient en blijkbaar had de jeugd in Japan behoefte aan Ichi, een zwaar getraumatiseerde jongeman die in zijn eentje Japanse onderwereldfiguren in reepjes snijdt. Maar de strip werd vooral populair dankzij Ichi’s rivaal, Kakihara. Die is op zoek naar Ichi omdat hij hem verdenkt van de moord op zijn baas – tevens Kakihara’s dominante partner in een sm-spel –, maar ook omdat hij een mogelijke vervanger in hem ziet. Kakihara mag dan wel graag anderen folteren, liever nog lijdt hij zelf pijn.

In 2002 was Miike aanwezig in Rotterdam en we vroegen hem toen onder meer wat hij ervan vond dat tijdens de vertoning van zijn film op VPRO Discovery Day zo’n tachtig procent van de bezoekers de zaal had verlaten. ‘Daar kan ik me wel iets bij voorstellen,’ zei Miike toen. ‘Als er ingewanden op de grond vallen, is dat voor sommige mensen toch een grens. En voor mij is dat ook belangrijk, want deze mensen laten merken wat ze niet mooi vinden of wanneer iets te ver gaat. Dat heb ik nodig.’ Op de vraag of hij zelf geen rem heeft, antwoordde Miike lachend: ‘Ik heb mijn voet altijd op de rem.’

Het had allemaal nog veel erger gekund, wilde de regisseur maar zeggen. En dat hij dit oprecht meende bleek in 2005, toen Miike gevraagd werd om een van de dertien delen te maken van de Amerikaanse tv-serie Masters of Horror. Opdrachtgever Showtime vond het resultaat echter zo verontrustend en verdorven dat besloten werd het niet uit te zenden. In The Japan Times liet Miike een jaar later optekenen dat hij Showtime steeds had gevraagd of hij nog aan de goede kant van de streep zat. ‘Maar blijkbaar heb ik dat verkeerd ingeschat.’ Had hij zijn voet even van de rem gehaald, was het weer niet goed.

Miikes bekendste titels zijn vaak de extreemste, maar de onvermoeibare regisseur heeft films gemaakt in alle denkbare genres (ja, ook kinderfilms). In zijn carrière, die begon in 1991, staat de teller inmiddels op 111. Dat is gemiddeld bijna drie films per jaar. De meeste regisseurs zijn al blij als ze er drie per decennium halen.

Ondanks die enorme productie is Miike nooit een bekende naam bij het grote publiek geworden. Daarvoor zijn de films toch te bizar en is zijn humor te morbide. Een enkele keer bereikte hij de massa wel, zoals in 2010 met de samoeraifilm 13 Assassins. Een prachtige remake van een Japanse klassieker uit 1963, al drukte Miike wel zijn eigenzinnige stempel op de ruim veertig minuten lange vechtscène die de climax van de film vormt. Daarin laat hij het namelijk bloed regenen en jaagt hij brandende koeien over het slagveld.

Het zal niemand verbazen dat Miike in deze gepolariseerde tijden geregeld de maat wordt genomen. Maar het blijkt moeilijk om vat op hem te krijgen. Zo blijft een film als Audition de meningen verdelen. Want is het nou een misogyne film en wil de maker ons waarschuwen tegen gevaarlijke vrouwen als Asami? Of is het juist, zoals filmmagazine Little White Lies betoogt, een feministische film waarin Asami zich verzet tegen de verstikkende verwachtingen van het patriarchaat?

Wat je er ook van vindt, zeker is dat je beelden uit Audition nooit zal vergeten. En dat is toch het grootste compliment dat je een filmregisseur kan maken. Zitten er in Miikes 111de film Mole Song Final, die nu op IFFR te zien is, ook weer onvergetelijke beelden? Wat ons betreft: ja. En dan denken we met name aan een gigantische rog aan het eind van de film. Meer zeggen we niet.