Dossier: De kanshebbers

Talloze Chinese arbeiders reizen ieder jaar voor het nieuwjaarsfeest vanuit de stad waar zij werken, terug naar hun geboortedorp. Velen doen dat met de trein en dat zorgt voor enorme chaos op de stations. In de documentaire Last Train Home volgt de Chinees-Canadese regisseur Lixin Fan in deze drukte het echtpaar Zhang. Het koppel werkt in de stad Guangzhou, terwijl hun kinderen wonen en naar school gaan in een dorpje op het platteland kilometers verderop.

Voormalig defensieanalist Daniel Ellsberg kreeg gewetenswroeging toen hij ontdekte dat de Amerikaanse bevolking was voorgelogen over de Vietnamoorlog. Hij besloot begin jaren ’70 geheime documenten (The Pentagon Papers) over de oorlog door te spelen aan de New York Times. In de documentaire The Most Dangerous Man in America van Judith Ehrlich en Rick Goldsmith blikt Ellsberg terug op zijn actie.

De jonge journalist Thet Sambath heeft veel energie, tijd en geld gestoken in zijn project over het Rode Khmer-regime. Hij wilde dat de voormalige leden van het schrikbewind bekentenissen voor de camera zouden afleggen over hun daden. Volgens schattingen zijn tijdens het regime circa 2 miljoen mensen omgekomen, onder wie Sambaths ouders.

De Schotse documentairemaakster Amy Hardie droomde dat ze op haar 48ste zou sterven. De gedachte aan haar naderende dood liet haar vanaf dat moment niet meer los. Ze zoekt in The Edge of Dreaming naar een verklaring voor haar droom in onder meer de neurowetenschap, psychotherapie en het sjamanisme.

Noa Ben Hagai is dolblij dat haar eerste documentaire gelijk voor het IDFA werd geselecteerd. Maar het is ook een dubbel gevoel, want terugkijkend had ze de film liever niet gemaakt. In Blood Relation gaat ze na het vinden van een reeks brieven van haar groottante Pnina – die op veertienjarige leeftijd in Israël verdween en later met een Arabier bleek te zijn getrouwd – op zoek naar onbekende familieleden in de Palestijnse gebieden.

Dariusz Jablonski was vereerd dat zijn documentaire War Games and the Man Who Stopped Them, over de Poolse kolonel Ryszard Kuklinski die duizenden documenten van het Warschaupact aan de CIA doorspeelde, werd uitgekozen om het festival te openen. Jablonski spreekt met veel eerbied en ontzag over Kuklinski, die in 2004 vlak voor de opnames zouden beginnen aan een hartaanval overleed. ‘Ik zie hem nog steeds als de prins uit een sprookje.’

In de documentaire Contact, geregisseerd door Martin Butler en Bentley Dean, blikken betrokkenen terug op een bijzondere gebeurtenis. Voor het testen van ruimteraketten in 1964 zocht een groep ambtenaren naar een geschikte plek waar de overblijfselen van de raketten konden neerkomen. De Great Sandy Desert in West-Australië werd uitgekozen als locatie, maar bij nadere inspectie bleek dat op die plek nog Aboriginals leefden.

Verreweg de meeste films op het IDFA zien eruit als lange NOVA-items. Interessant door de inhoud, minder door de vorm. Maar in Ditteke Mensinks Farewell is de gekozen vertelvorm minstens zo belangrijk als de inhoud. De film bestaat louter uit archiefmateriaal over de reis om de wereld door de Graf Zeppelin in 1929.

In Eyes Wide Open - A Journey through Today’s South America reist Gonzalo Arijon (winnaar Joris Ivens Award in 2007 met Stranded) door het nieuwe Zuid- Amerika van Hugo Chavez, Evo Morales en Rafael Correa. Arijons boodschap van hoop: het is afgelopen met de afhankelijkheid, Zuid-Amerika leert eindelijk op eigen benen te staan.

In Space Tourists volgen we de jonge ruimtetoeriste Anousheh Ansari tijdens haar eerste ruimtevlucht. Het kaartje van 20 miljoen dollar is gekocht, en de reis – vanaf de vervallen raketlanceerbasis Cosmodrome in Kazachstan – is geboekt. De Zwitserse filmmaker Christian Frei (1959) volgde Ansari, en schetste en passant de teloorgang van de Russische ruimtevaart.

Milieuactivist Mikael Rioux vecht voor behoud van natuur in zijn woonplaats Trois-Pistoles in Canada. Zo blokkeerde hij de bouw van een energiecentrale in een natuurgebied door daar te gaan kamperen. Christian de Laet, nestor in de natuurbeweging, laat in de documentaire Earth Keepers aan Rioux zien dat er ook andere manieren zijn om te werken aan een duurzame aarde. Rioux vliegt de wereld over langs innovatieve en duurzame projecten.

Dreamland onderzoekt wat de gevolgen zijn van IJslands beslissing om een deel van de overweldigende natuur van het land op te offeren voor economische groei . Centraal staan de werkzaamheden van de in het verleden niet al te betrouwbaar gebleken aluminiumgigant Alcoa, en de gemakzucht en zelfzuchtigheid waarmee IJslandse bestuurders met het concern in zee gingen.

Filmmaker John Appel (1958) vierde zijn 18de verjaardag in het casino. Een cadeautje van zijn vroeg overleden vader, die zijn hele leven een gokprobleem had. ‘Mijn vader deed zoveel spelletjes, dat ik mij afvraag of hij het leven wel serieus heeft genomen.’ In The Player onderzoekt Appel – tien jaar geleden won hij de VPRO Joris Ivens Award voor André Hazes: Zij gelooft in mij – het wezen van de gokkende mens.

Rugby in Finland is, in tegenstelling tot rallyrijden, schansspringen en ijshockey, een kleine sport. Een heel kleine sport, die alleen op amateurniveau bedreven wordt. Filmmaker Mika Ronkainen (1970) volgde een seizoen lang het allegaartjesteam van Oulu, het op twee na slechtste team van Finland. Het resultaat is een grappig en soms ook ontroerend portret van een groep onderling zeer verschillende jonge mannen.

In de openingsscène van The Miscreants of Taliwood staat Australiër George Gittoes voor een brandend hoopje dvd’s in Islamabad, Pakistan. Twee mannen, gewapend met kalashnikovs, vallen hem aan als hij een aantal nog nasmeulende dvd ’s aan de camera toont. Het zal niet de laatste keer zijn dat de documentairemaker fysiek wordt bedreigd door fundamentalisten die de ‘goddenloze filmindustrie’ in het noorden van Pakistan – een amateuristische mix van Bollywood en Amerikaanse jaren ’80 actiefilms – willen uitbannen.