Ruben Östlund over Turist:'In al mijn films zit een dilemma'

Vorig jaar in Cannes was er enige onduidelijkheid over de titel. Want was het nou Turist of Force Majeure? De Zweedse regisseur Ruben Östlund (1974) reageerde toen beslist: 'Eerst was het Turist, maar later bedacht ik Force Majeure. Dat dekt de lading beter. Force Majeure is een legale term voor overmacht, en in de film komt een huwelijk, een gelegaliseerde verbintenis, onder druk te staan door overmacht. Helaas kende Zweden toen ik Force Majeure bedacht de film al als Turist. Daar kon ik de titel niet meer veranderen. Maar in de rest van de wereld wordt het Force Majeure.'

De rest van de wereld min Nederland, blijkbaar, want ook hier heet hij Turist. De film wordt er overigens niet minder om. Het prikkelende gegeven van Turist is als volgt. Een typisch filmgezin – geslaagde vader, mooie moeder, tienerdochter en bijna tienerzoon – gaat naar de Franse Alpen op skivakantie. Daar dreigt het hotel waar het viertal verblijft bedolven te worden onder een lawine. Aanvankelijk stelt vader Tomas zijn gezin gerust ('Het is een gecontroleerde lawine, ons kan niets gebeuren'), maar als de lawine gevaarlijk dichtbij komt, rent hij hard weg . Vrouw en kinderen achterlatend. Dat op zich is al weinig verheffend, maar even later, als iedereen het heeft overleefd, ontkent hij dat hij in paniek raakte. Een film lang zullen Tomas en zijn vrouw Ebba vervolgens in het reine proberen te komen met de pijnlijke waarheid.

Ik heb ook kinderen en kan me maar moeilijk verplaatsen in de vader, die zijn gezin op het moment suprême in de steek laat. Heeft u kinderen?
Östlund: 'Jazeker. Maar ik begrijp hem wel. En ik veroordeel hem niet. We zien ons zelf graag als helden, maar als het erop aankomt, volgt iedereen zijn instinct. En bij de meeste mannen betekent dat wegrennen. Ik heb in de voorbereiding op deze film verschillende onderzoeken gelezen. Een daarvan ging over bootongelukken. Van de Titanic tot die met veerboot Estonia. En wat blijkt: het grootste percentage van de overlevenden van dergelijke rampen is man. Verreweg de meeste slachtoffers vallen onder vrouwen en kinderen. Mannen blijken dus heel goed in staat om egoïstisch te handelen als ze in extreme omstandigheden terecht komen.'

Maar waren die mannen daar aan boord met hun vrouwen en kinderen? Want als ze daar alleen zijn maakt dat nogal een verschil…
'Het mooie van een ramp met een veerboot is dat je precies weet wie er allemaal aan boord waren. Die mannen lieten echt hun gezin in de steek. In de media worden overlevenden van een ramp vaak neergezet als helden, want dat is wat we willen zien. Dan krijgt zo’n tragedie nog iets heroïsch. Maar overlevenden voelen zich helemaal geen helden. Ze hebben vaak verschrikkelijke dingen moeten doen om te kunnen overleven. Soms moesten ze over lijken lopen om in veiligheid te komen. Volgens mij zijn de media beïnvloed door een eindeloze reeks Hollywoodfilms waarin mannen nog altijd de held zijn en vrouwen een lustobject. Het cliché is dat een man opstaat en ingrijpt op momenten van crisis, maar als je naar de cijfers kijkt is de kans dus veel groter dat hij op zo’n moment juist hard wegrent.

Ik ben voor deze film geïnspireerd door het verhaal van de kapitein van de Costa Concordia. De mythe is dat kapiteins met hun schip ten onder gaan, of toch op zijn minst als laatste achterblijven. Onzin. Meestal is een kapitein al veel eerder van boord. De grote fout van de kapitein van de Costa Concordia was dat hij begon te liegen over wat er gebeurd was. Dat hij in een reddingsboot gevallen was, en zo. Heel dom natuurlijk, en toch voel ik wel een beetje met hem mee. Want hij werd publiekelijk aan de schandpaal genageld.'

Terwijl hij de alleen de statistieken volgde…
'Precies. Natuurlijk moet hij zich voor het gerecht verantwoorden, maar zijn leven was een stuk draaglijker geweest als hij niet had gelogen over wat er gebeurd was en eerlijk had toegegeven dat hij op dat moment voor zijn leven vreesde. Maar ja, dat kon hij niet, want zoiets wil niemand van een kapitein horen.'

Of van een vader. Begint Tomas daarom te liegen?
'Dat denk ik wel, ja. En na de eerste leugen kan hij niet meer terug. Hij had de waarheid kunnen vertellen, maar durfde dat niet en vervolgens begint hij in zijn eigen leugens te geloven.'

Turist is uw derde speelfilm, na Involuntary (2008) en Play (2011). Rode draad in dit drietal is dat u uw personages graag in ongemakkelijke situaties plaatst. Waarom?
'Omdat keuzes juist dan interessant worden. In al mijn films zit een dilemma. Ik dwing mijn personages een beslissing te nemen, en probeer vervolgens begrip op te brengen voor mensen die op zo’n moment de verkeerde beslissing nemen. Te veel films gaan over mensen die ergens in het begin van de film hun waardigheid verliezen en die dan op het eind weer terugkrijgen.'

U neemt ze die waardigheid het liefst helemaal af…
'Natuurlijk. Want dat is de werkelijkheid. Neem iemand als de kapitein van de Costa Concordia. Die zal voor het grote publiek zijn waardigheid echt nooit meer terugkrijgen.'

Tot slot de hamvraag: heeft u zelf al eens voor zo’n dilemma gestaan?
'Het eerlijke antwoord… ja. Vroeger maakte ik veel skivideo’s. Ik herinner me nog hoe ik een keer een skiër filmde die in een lawine terecht kwam en dat ik toen geen enkele poging deed hem te redden. Ik heb hem later gelukkig teruggevonden en alles was oké met hem, maar dat gevoel van tekort schieten ben ik nooit vergeten.'