Het speelfilmdebuut Zagros van de Belgisch-Koerdische cineast Sahim Omar Kalifa won in 2017 de Grand Prix op het Filmfestival van Gent. In Nederland draaide de film onlangs op het Belgisch Film Festival in Utrecht, waar we spraken met Kalifa en zijn Belgische producent/goede vriend Dries Phlypo.

Kalifa moest letterlijk en figuurlijk van ver komen voordat hij toe was aan zijn speelfilmdebuut. De nu 38-jarige filmmaker kwam in 2001 naar België vanuit Iraaks Koerdistan. Ondanks de toen nog verse taalbarrière wist hij al snel te integreren en een filmopleiding af te ronden. Hij maakte een aantal succesvolle korte films – Land of the Heroes (2011), Baghdad Messi (2012) en Bad Hunter (2013)  – waarvan de laatste twee op de shortlist voor de Oscarnominaties belandden. Ook Zagros is tot nu toe goed ontvangen. Daar moet bij vermeld worden: in de meeste landen, want ondanks dat het wel gelukt is de film in Turkije in de bioscopen te laten draaien (onder het schuilgenre romantische komedie) is de film inmiddels te politiek bevonden en van alle Turkse festivals geweerd.

Protagonist van de film is de Koerdische schaapsherder Zagros, die hoort dat zijn vrouw door de lokale gemeenschap beschuldigd wordt van overspel. Havin ontkent alles en vlucht met hun dochtertje van Turks Koerdistan naar Brussel. Overtuigd van haar onschuld gaat Zagros hen achterna. Eenmaal in België slaat de twijfel alsnog toe en wordt hij gedwongen te kiezen tussen de liefde voor zijn vrouw en de eer van zijn familie.

Waar komt de keuze voor het schaapsherderspersonage vandaan?
Kalifa: 'In het begin hadden we bedacht dat Zagros zelf een guerrillastrijder zou moeten zijn, net zoals de zus van zijn vrouw. Maar we vreesden dat men de film als te politiek zou ervaren en het als politiek statement zou opvatten. In dat geval zou het ook lastig zijn voor het publiek om sympathie voor hem op te brengen. We dachten aan een schaapsherder, die altijd in de bergen zwerft. Voor zo iemand zou het logisch zijn om contact te hebben met guerrillastrijders, die zich meestal in de bergen schuilhouden. Het personage is eigenlijk ook geïnspireerd op Koerdische schaapsherders uit mijn jeugd, die altijd met de grootste verhalen thuiskwamen. Hun liefde voor natuur en vrijheid heb ik altijd mooi gevonden. We maakten een moderne herder van hem, die meer open-minded is dan de andere dorpelingen.'

Herken je jezelf in Zagros?
Kalifa: 'Alle films die ik maak staan wel dicht bij me en komen recht vanuit mijn hart. Ik maak nooit autobiografische films, dus ook nu niet. Ik kan wel zeggen dat ongeveer 10% van Zagros overeenkomt met mijn eigen leven. In tegenstelling tot Zagros was België voor mij echt een droomland waar ik mijn dromen heb kunnen waarmaken. Ik heb ook de moeilijke beslissing moeten maken om mijn vaderland te verlaten en heb dezelfde weg naar Brussel afgelegd als Zagros. Per vrachtwagen, illegaal. Maar voor de rest is de film helemaal fictie.'

© IMDb

Halima Ilter als Havin, de vrouw van schaapsherder Zagros

Zagros gaat veelal over hoe groepen en culturen verschillend met vrouwen omgaan. Waarom koos je ervoor het verhaal vanuit Zagros te vertellen, en niet door de ogen te laten zien van bijvoorbeeld zijn vrouw?
Kalifa: 'Door voor het perspectief van Zagros te kiezen, wordt het personage van zijn vrouw Havin ook meteen een stuk mysterieuzer en spannender: of ze de waarheid vertelt of niet kan hierdoor ook beter in het midden blijven.'

Phlypo: 'Bovendien was Havin natuurlijk het slachtoffer van de verstoting. We wilden juist niet een slachtofferverhaal vertellen. Het moest voor de kijker ook zo lang mogelijk onduidelijk blijven over hoe de plot nou precies in elkaar steekt. Zo is er ook een belangrijke brief waarvan we bewust tot het einde niet vertellen wat er in staat. Het opwekken van deze spanning was voor ons belangrijker.'

Dit doet haast denken aan de ‘MacGuffin’ van Alfred Hitchcock: een object dat van cruciaal belang lijkt te zijn, maar eigenlijk alleen ingezet wordt om de spanning te verhogen.
Kalifa: 'Grappig dat je dat zegt. Hitchcock is een filmmaker die ik altijd erg interessant heb gevonden. Ik heb bijna alle Hitchcockfilms gezien, al betekent dat niet dat ik mijn verhalen altijd op eenzelfde manier vertel. Er zijn twee elementen van Hitchcock erg interessant voor mij, namelijk: zijn grote aandacht voor detail en zijn respect voor de kijker. Hij betrekt de kijker in zijn vertelling door emotie op te wekken, in plaats van hem alleen maar zwijgend toe te laten kijken.'

© Mylène Cybele

Regisseur Sahim Omar kalifa en producent Dries Phlypo tijdens een Q en A op het Belgisch Film Festival

Emoties worden in Zagros zeker opgewekt. Bijvoorbeeld in de scène waarin Zagros zijn hond moet vermoorden voordat hij naar België kan vertrekken. Dat maakte op mij veel indruk.
Kalifa: 'Je weet dat het niet echt gebeurd is, he!? Haha. Die hond heeft gewoon ontzettend goed geacteerd.'

Phlypo: 'Dat was precies de scène die in veel landen voor de meeste ophef en discussie heeft gezorgd. In landen zoals Frankrijk, Amerika en Canada haakten enkele distributeurs af vanwege dat onderdeel van het verhaal. Gek eigenlijk, dat blijkbaar het doden van een hond erger gevonden wordt dan bijvoorbeeld het doden van een mens.'

Hebben jullie de film toen aangepast voor die landen?
Phlypo: 'Nee, natuurlijk niet! Je kunt een film niet censureren. Dat mag je niet doen als maker.'

Delen van de film spelen zich af in Turks Koerdistan. Hebben jullie tijdens het hele filmproces nog last gehad van de politieke spanningen in Turkije?
Kalifa: 'De actrice die de rol van Havin zou gaan vertolken krabbelde een maand voor het draaien terug. Naar aanleiding van recente politieke problemen wilde ze ineens niet meer met een Koerdische film geassocieerd worden, bang dat ze gedwarsboomd zou worden door de Turkse regering en nooit meer werk zou krijgen. Deze angst was ook bij andere crewleden aanwezig. En er was ook angst voor de gevechten die met de PKK gaande waren in de draaiperiodes. Regelingen treffen met producenten en verzekeraars was problematisch. Daarom zijn we uitgeweken naar Kreta, dat erg op Koerdistan lijkt.'

Phlypo: 'Er was ook een probleem met de visums van een groot deel van de cast, die anderhalve dag voor het draaien werden ingetrokken. Toen het lukte om dit probleem op te lossen door veel gesprekken te voeren met hoge figuren, waaronder enkele politici, kon de sfeer natuurlijk niet meer stuk op de set. Iedereen had zoiets van: "You made the impossible, possible!"

Meer over Zagros

Meer over het Belgisch Filmfestival