Lukas Moodysson over Together 99: ‘Ik wist lang niet hoe ik de film moest beginnen'

Een van de grootste filmhuishits in het jaar 2000 is de Zweedse tragikomedie Together (Tillsammans). Nederland valt massaal voor de bewoners van de commune Tillsammans in het Stockholm van 1975. Voor goedzak Göran en diens opportunistische vriendin Lena, voor de wat wufte Klasse, die net als Lena stiekem verliefd is op de stoere Lasse, en voor de bijna maniakale marxist Erik, die een eenmansoorlog voert tegen het Zweedse koningshuis. De grote idealen van de groep komen echter onder druk te staan wanneer Görans burgerzus Elisabeth en haar twee kinderen hun intrek nemen in de commune. Elisabeth heeft genoeg van haar vaak dronken en agressieve man en hoopt hier rust te vinden, maar haar komst zal de wankele vrede daar juist blijvend verstoren.

Regisseur van Together is Lukas Moodysson (1969). De film is deels gebaseerd op zijn eigen ervaringen, want als kind woonde hij met zijn radicaal-linkse ouders ook in een commune. Je kan de film dan ook zien als een afrekening met zijn jeugd, maar wel een bitterzoete, want het is duidelijk dat Moodysson van al zijn personages houdt.

Na Together (2000) worden zijn films echter steeds bitterder, terwijl Moodysson steeds bozer wordt. In Lilja 4-Ever (2002) volgen we een tot prostitutie gedwongen Russische tiener, in A Hole in My Heart (2004) zijn we aanwezig bij de troosteloze opnames van een lowbudgetpornofilm, en met het extreem sombere en introspectieve Container (2006) bereikt de gekwelde maker de bodem. Gelukkig is hij er – getuige het familiedrama Mammoth (2009), de heerlijke jeugdfilm We Are the Best! (2013) en de serie Gösta (2019) – in geslaagd geestelijk weer op te krabbelen.

Begin dit jaar is Lukas Moodysson in Rotterdam met de opvolger van Together: Together 99, dat zich bijna een kwarteeuw na de gebeurtenissen in deel 1 afspeelt. De commune bestaat nog steeds, al is het nu de kleinste ooit: alleen Göran en Klasse zijn overgebleven. Vooral gezelschapsmens Göran lijdt daaronder, en om hem op te beuren besluit Klasse een reünie te organiseren en iedereen uit 1975 uit te nodigen.

Waarom besloot u de club uit deel 1 weer samen te brengen?
Moodysson: ‘Omdat mijn producent er regelmatig om vroeg, haha. Eens in de paar jaar zei hij tegen me: “Moeten we niet eens een vervolg maken?” Elke keer dacht ik daar dan even over na en telkens kwam ik tot dezelfde conclusie: nee. Ik was er namelijk van overtuigd dat de commune allang uit elkaar zou zijn gevallen, en dat is geen film. Toen hij het een aantal jaar geleden weer vroeg, kreeg ik ineens een idee: wat nu als de commune wel heeft overleefd, maar dat alleen Göran en Klasse zijn overgebleven? Dát is een film.’

Polste u de acteurs voor u begon met schrijven?
‘Nee. Dat deed ik pas na de eerste versie van het script. Met in mijn achterhoofd: als een van de acteurs nee zegt kan ik daar altijd nog omheen schrijven. Michael Nyqvist, die in het eerste deel Elisabeths man Rolf speelt, was inmiddels overleden, dus die was sowieso afgevallen. Hadden nou twee acteurs bedankt, dan was de film er waarschijnlijk niet gekomen. Gelukkig zei iedereen ja. Voor de meesten kwam het wel als een verrassing dat Together eindelijk een vervolg zou krijgen. Een prettige verrassing, want voor een aantal van hen was het destijds hun eerste grote rol, dus die vonden het een fascinerende ervaring om weer terug te gaan naar die tijd.’

In 25 jaar kan er werkelijk van alles gebeurd zijn. Heeft u nog veel verhaallijntjes moeten weggooien?
‘Ik wist lang niet hoe ik de film moest beginnen. Eerst dacht ik nog dat ik van alle personages wilde laten zien op welk punt ze waren aanbeland in hun leven. Ik had een fantastische scène geschreven voor Erik, het opgewonden standje uit de eerste film. Die was net ontslagen door de universiteit waar hij werkte, omdat hij tekeer was gegaan tegen zijn studenten. In de scène zouden we zien hoe Erik zijn baan komt terugeisen. Dat zou volgens mij een fantastische scène zijn geworden. Maar er zijn zo veel personages, en om bij iedereen te gaan kijken kostte simpelweg te veel tijd. Daarom beginnen we nu met wat flashbacks uit deel 1. Een beetje nostalgisch, dat geef ik toe, maar daarna kunnen we wel gelijk met de reünie beginnen.’

Een van de eersten die aankomt is Lena, Görans narcistische ex. Lena is manipulatief, zegt dat ze vanwege het leven in de commune is doorgedraaid en ze gebruikt haar psychische problemen als een wapen. U bent geen fan van Lena, vermoed ik.
‘Juist wel! Omdat ze levensecht is. Veel mensen die ik ken hebben weleens psychische problemen. Ik zelf ook, en dat is heel irritant. Niet alleen voor ons, ook voor onze omgeving, dat begrijp ik heel goed. Net zoals ik de kunst die Lena maakt goed kan begrijpen. Aan de ene kant houdt ze zich bezig met zware thema’s als misbruik en foltering, terwijl ze tegelijkertijd wil dat haar kunst hoop en troost biedt. Maar ik hoef Lena niet sympathiek te vinden om van haar te kunnen houden. Ik ken iemand die de film nu al tien keer gezien heeft. Steeds weer sleepte hij iemand anders mee. Zijn vader, zijn zus, en niemand hield van Lena. Maar de tiende keer nam hij zijn moeder mee en die vond Lena geweldig, waardoor hij heel anders naar de film ging kijken. Dat vind ik fascinerend. Misschien vindt maar een op de tien mensen Lena leuk, maar dat is genoeg.’

We maken ook kennis met ene Peter, die niemand uit de commune zich kan herinneren. 
‘Wat heel goed kan! Ik kwam laatst nog iemand tegen die zei dat we bevriend waren tijdens de opnamen van de eerste Together en dat ik haar toen zelfs een liefdesbrief heb geschreven, maar ik had echt geen idee meer wie zij was. Nog een voorbeeld. Ik heb een boek over de Zweedse progrockers Träd, Gräs & Stenar, een heel invloedrijke band uit de vroege jaren zeventig. Het is een prachtig, uitstekend geresearcht boek vol foto’s van de band. Op drie ervan staat ook een meisje met kort blond haar. Een heel opvallend meisje als je het mij vraagt. Alleen is ze blijkbaar niemand opgevallen, want onder de foto’s staat ze steeds vermeld als “onbekend”. Voor het boek zijn tientallen mensen geïnterviewd en niemand wist nog wie ze was. Daar snap ik echt niets van. Twee, drie mensen die haar vergeten zijn, oké, maar twintig! Je zou bijna denken dat ze nooit bestaan heeft, dat ze een bovennatuurlijke verschijning is. Zoiets voel ik ook bij Peter. Die weet alles van iedereen. Hij weet bijvoorbeeld dat Elisabeths man Rolf is overleden, maar helemaal niemand weet iets van hem. Iemand vertelde me laatst – en dit klinkt niet echt als iets uit een komedie, wat mijn film wel degelijk is – dat Peter de dood is, die de hele tijd naast ons wandelt en alles van ons weet. Dat vind ik een heel mooie gedachte. Het is niet wat ik dacht toen ik Peter verzon, maar mooi is het wel.’

De end credits van de film zijn geschreven in grote, beetje kinderlijk optimistische letters. Door u?
‘Ja, maar ik zou mijn handschrift niet kinderlijk noemen. Misschien komt het doordat die letters nogal zijn opgeblazen, dat ze er daarom wat kinderlijk uitzien. Bij A Hole in My Heart heb ik trouwens ook de end credits geschreven, maar dat heb ik met links gedaan, omdat ik wilde laten zien hoe zwaar mijn hoofdpersonage het had. Deze zijn gewoon met rechts geschreven, in mijn normale handschrift.’

En dan schrijft u: ‘Never give up...’
‘Daar heb ik nu wel een beetje mijn bedenkingen over. Het klinkt me toch net iets te Amerikaans. Zo van: volg je dromen, ooit zullen ze werkelijkheid worden. Terwijl ik daar helemaal niet in geloof. Ik bedoelde meer dat je, ook als je dromen niet uitkomen, gewoon moet doorgaan. Het is prima dat je je dromen opgeeft, maar ga wel door met leven. Dat komt in de end credits van mijn volgende film te staan. Haha.’