In de zesdelige documentaireserie Dirty Money richt regisseur en producent Alex Gibney zijn pijlen op grote bedrijfsschandalen zoals sjoemeldiesel en big pharma.
De laatste aflevering gaat over Trump als zakenman.

De vorige keer dat we elkaar spraken, werd u lastiggevallen door Scientology vanwege uw documentaire over deze organisatie, Going Clear. Hoe is dat afgelopen?
Alex Gibney (1953) aan de telefoon vanuit zijn woonplaats New York: ‘Ze vallen me nog steeds van tijd tot tijd lastig met hun attack ads, advertenties die door hen worden betaald en waarin ze me aanvallen. Als je mij googlet, kom je ze direct tegen. Zo werken ze. Ze proberen reputatieschade te veroorzaken. Maar ik kan het hebben.’

Gibney brak op latere leeftijd door met zijn eerste documentaire, Enron: The Smartest Guys in the Room (2005), won drie jaar later een Oscar voor Taxi to the Dark Side en ontwikkelde zich sindsdien tot een succesvolle en productieve maker en producent van films over toonaangevende zaken zoals WikiLeaks (We Steal Secrets), doping in de wielersport (The Armstrong Lie), de rijkste Amerikanen (Park Avenue) en Scientology. De VPRO zond veel van zijn films uit.

Dirty Money gaat over grote grootschalige corruptie. Bekend thema in uw werk. Maar wat trok u aan in juist deze verhalen?
‘De personages en het drama. Dit zijn in wezen allemaal misdaadverhalen over de praktijken van meestercriminelen. En dat maakt het zo boeiend.’

Rode draad in Dirty Money is de onmisbare rol van de journalistiek in deze tijd. Is dat ingegeven door Trump?
‘Gedeeltelijk. Er wordt natuurlijk veel geschreven over fake news, en als dat uit de mond van Trump komt is dat deels omdat hij zo probeert hard nieuws af te doen als makkelijke meningenjournalistiek. En dat is gewoon niet zo. Journalistiek krijgt de vuile geheimen boven tafel. Het belang daarvan wordt onder Trump extra onderstreept.’ 

De enige aflevering die u zelf regisseerde, is ‘Hard Nox’, over de rol van Volkswagen in het dieselschandaal. U was zelf een VW- dieselrijder.
‘We reden die auto als daad van altruïsme. Ik was gevallen voor de reclames die het aanprezen als schone auto. In werkelijkheid bleek hij vijftig keer meer uit te stoten. Ik was woest, maar mijn vrouw nog meer. Die wilde met een kettingzaag naar de dealer. We voelden ons zo belazerd. De hamvraag is natuurlijk hoe dit kon gebeuren. Hoe kon dit bedrijf op zo’n grote schaal liegen tegen zijn klanten?’

En?
‘‘Hard NOx’ laat zien wat er gebeurt als er een bedrijfscultuur is waarbinnen alles is geoorloofd. Het is besmettelijk, op den duur gaat iedereen er in mee. Mensen die op zich niet slecht zijn, doen slechte dingen. Eén daad per keer, tot er geen weg terug meer is. Het is een oud verhaal.’

Gibney pakt het grondig aan. Hij begint met Hitler, die in de jaren dertig een betaalbare auto wilde voor iedereen, een volkswagen. Met gevoel voor ironie laat hij zien hoe Volkswagen, opgetuigd met nazigeld, de kever produceerde, die later uitgroeide tot symbool van de hippietijd. Die stomme Duitsers – je hoort het hem bijna denken. Inmiddels is topman Oliver Schmidt door een Amerikaanse rechtbank veroordeeld tot zeven jaar cel.

De laatste aflevering gaat over Trump. Weten we niet al genoeg over de man?
‘Trump is onder meer gekozen omdat hij zo’n goede zakenman zou zijn. Voor zijn electoraat is dat een belangrijk argument. En dat is hij dus niet. Hij is de slechtste zakenman die je je kunt voorstellen. Echt elk bedrijf waar hij bij betrokken was, kwam in de problemen of ging ten onder door zijn toedoen. En nu gebruikt Trump het Witte Huis voor zaken.’

Het deed me denken aan de film Catch Me if You Can, over iemand die een carrière bouwt op leugens en daarmee beangstigend ver komt.
‘De Spielbergfilm? Ja, daar zit wat in. Trump is een con artist.’

Of het nou gaat om Lance Armstrong of Scientology: u komt altijd overal binnen. Hoe doet u dat, wat is uw methode?
‘Om te beginnen is dit niet waar. David Miscavige en Tom Cruise wilden niet met mij praten over Scientology. Het lukt dus niet altijd. Maar mijn ervaring is dat er in een grote zaak, waarbij veel mensen zijn betrokken, altijd wel íemand is die wil praten. En als je mensen overtuigt dat je echt bereid bent naar ze te luisteren, kom je vaak wel binnen. Ik doe geen gotcha-interviews, ik laat mensen hun verhaal vertellen.’

Ook als de uitkomst niet strookt met wat u in uw hoofd had?
‘Ook dan. Al zal ik hun verhaal in de montage balanceren met dat van de anderen, dat wel.’

Wat is de belangrijkste eigenschap voor een documentairemaker, woede of empathie?
‘Al heeft mijn woede me zeker geholpen bij het maken van “Hard NOx”, toch zeg ik: empathie. Zeker weten. De beroemde filmcriticus Roger Ebert noemde cinema een empathiemachine. De beste documentaires hebben een zekere mate van empathie.’

‘Drug Short’ had behalve het schokkende verhaal over grote farmaceuten die de prijs opdrijven van levensreddende medicijnen nog een verrassing in petto: regisseur is Erin Lee Carr, dochter van de vorig jaar overleden New York Times-coryfee David Carr. Hoe is zij betrokken geraakt bij Dirty Money?
‘Erin is een geweldige documentairemaker die al een paar grote dingen had gedaan voor HBO voordat ik haar vroeg. Met haar sterke gevoel voor stijl voegt ze echt wat toe. Een paar jaar geleden stonden we op een kruispunt met ons bedrijf: doorgroeien en uitbouwen of een kleine club blijven, zodat we jonge filmmakers een kans konden geven. Het is dat laatste geworden. David zou apetrots zijn geweest op haar.’

Alle zes de afleveringen van Dirty Money zijn te zien op Netflix

Meer documentaireseries op Netflix

Meer over Dirty Money